Ákveðni eða yfirgangur - Þurfum við frussandi fréttamenn?

Fyrir fréttamenn í ljósvakamiðlum verður það að teljast mikill kostur að vera fylginn sér og sýna ákveðni, en það er talsverður munur á því að vera böðull í fréttamannslíki yfir í það að vera hnitmiðaður og faglegur í vinnubrögðum. 

Endurkastið

Undanfarið hafa sumir fjölmiðlamenn farið á nornaveiðar í kreppunni sem riðið hefur yfir.  Helgi Seljan hjá RÚV hefur að vísu hegðað sér mun verr áður en fékk fyrst nú á dögunum að heyra það eins og sagt er.  Forsætisráðherra kallaði hann dóna þannig að allir heyrðu þegar Helga hélt sig einan fréttamanna hafa leyfi til að halda spurningum áfram eftir að ráðherrann hafði sagt fjölmiðlafundi slitið.  Í atgangi funda sem þessa var þetta ekki stór sök en trúlega var þetta bara kornið sem fyllti mælinn hjá Geir Haarde, því Helgi hefur lengi iðkað það að koma fram með ótrúlegum fruntaskap í viðtölum sínum í Kastljósinu og er rödd hans oftar en ekki hlaðin tilfinningum vantrausts og fyrirlitningar, rétt eins og hann búist alltaf við því versta í fari viðmælenda sinna.  Spyrlar eins og Helgi virðast reyna að koma viðmælendum sínum úr jafnvægi með hraða og innígripum þannig að nær ómögulegt er að koma einhverju heilsteyptu til skila.  Þjóðin hefur kvartað yfir því að það vanti gott og hæfileikaríkt fólk á alþingi, en hver vill starfa við slíkt þegar umræður um stjórnmál í sjónvarpi ná ekki upp fyrir sandkassastigið?

Helgi Seljan er ekki sá eini sem hefur verið kallaður dóni af Geiri Haarde en síðasta vor fékk annar fréttamaður þann heiður þegar hann kom ómeldaður inní Stjórnarráð til Geirs og fór að spyrja spurninga á tröppunum.   Geir er heldur ekki sá eini stjórnmálamaður sem hefur gert athugasemdir við framkomu fréttamanna uppá síðkastið. 

Í viðtalsþætti nýlega ámynnti Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir menntamálaráðherra þáttastjórnendur og sagði ábyrgð þeirra væri mikil í svona erfiðum tímum.  Hún kvartaði yfir því að geta ekki lokið við setningar sínar og ekki að ósekju.  Það er óþolandi fyrir hvern sem er að vera truflaður í sífellu þegar talað er fyrir fram alþjóð og fá ekki frið til að skýra út sitt mál sem best maður má.  Hvernig er hægt að ætlast til að gæði svara stjórnmálamanna séu mikið meira en í lágmarki þegar samtölin líkjast meira orðaflaumskeppni í ætt við Skaftárhlaup frekar en vandaðri köfun í viðfangsefnið? 

 

Súrt silfur 

Egill Helgason reyndi hvað hann gat til að svínbeygja og logsjóða Jón Ásgeir Jóhannesson í Silfrinu sínu síðastliðinn sunndag.  Hann ætlaði sér svo innilega að vera Hrói höttur okkar Íslendinga og fletta ofan af útrásarhöfðingjanum.  Æsingurinn var gífurlegur.  Ásakanir í formi spurninga flæddu úr munni Egils og Jón Ásgeir þurfti að segja ítrekað "Egill, þú veist..." og horfa einbeittur í augu hans til þess að reyna að róa hann niður.  Egill virðist elska það þegar eitthvað niðurrif og upplausn er í gangi.  Ég man vel þegar hann ól á klofningi innan Frjálslynda flokksins fyrir tæpum 2 árum síðan með því að etja saman fólki og spá hinu versta.  Það hlakkaði í honum.  Hann hafði rétt fyrir sér á endanum, en hann lagði sitt á árarnar til að svo yrði.  Nú er ég ekki í aðstöðu til og hef ekki þekkingu til að dæma um það hvort að Jón Ásgeir eða aðrir stórfjárfestar eigi einhverja sérstaka sök á því hvernig komið er fyrir bönkum og fjárfestingarfyrirtækjum Íslendinga, en sú bombardering sem Egill lét hrynja á honum færði mann ekki neitt nær því að vita sannleika málsins.  Jón Ásgeir á a.m.k. vissa virðingu skilið fyrir að koma fram í fjölmiðlum nú tvisvar til að útskýra það sem að honum snýr, sem er meira en aðrir stórfjárfestar hafa gert.  Hvort að allir eru ánægðir með svörin er annað mál en hann sýnir þó ábyrgð og svarar fyrir sig.  Spurningar Egils voru ómarkvissar og lýstu ekki þekkingu á málum.  Hann talaði um fjárglæframenn og var fullur af reiði og hefnd.  Skyldi hann hafa tapað fé á mörkuðum?  Spyr sá sem ekki veit.  Lét hann persónulegar ófarir ráða ferðinni eða er Egill Helgason bara ekki betur af manni gerður en þetta?  Hvers vegna er RÚV alla landsmanna með mann í vinnu sem spúir móðgunum yfir viðmælendur sína og hellir sér yfir þá með offorsi?  Er faglegur metnaður í þessari ríkisstofnun að nálgast frostmarkið?

 

Hvernig á að grilla?

Auðvitað þarf stundum að endurtaka spurningarnar þegar viðmælandinn reynir að forða sér með því að snúa út úr, ég er ekki að kvarta yfir vel ígrundaðri grillun þegar hún á við.  Grillun er hins vegar ekki mæld í hávaða eða talhraða heldur innihaldi.  Ætli fréttamaður sér að upplýsa eitthvað eða fá fram sannleika er hægt að nota alls kyns rökfastar nálganir og góður fréttamaður þekkir þegar verið er að komast undan ábyrgð með því að snúa útúr eða svara með allt öðru.  Helgi Seljan verður ekki ásakaður um að vilja ekki kafa ofan í málin en offorsið er slíkt að viðmælandinn fer í baklás.  Fréttmaður þarf að afla sér ákveðinnar virðingar til að öðlast traust og öfluga viðveru sem erfitt er að hunsa.  Fréttamaður þarf að sýna sjálfsöryggi þess sem hefur þekkingu á viðfangsefni sínu og með fagmennsku laðar fram fagmennsku í viðmælanda sínum.  Helgi hefur sýnt merki framfara undanfarið og þótti viðtal hans við forsetann nýlega vera með ágætum. 

 

Hvað er til ráða?

Vissulega þurfum við að finna hvar brestirnir urðu og hvar ábyrgð lykilmanna í fjármálageiranum lá, en það verður ekki gert með æsingi og flumbrugangi.  Þjóðin þarf ekki reiða fréttamenn með ómarkvissar árásir út í loftið til þess að gera þetta áfall subbulegra en það er.  Það er eðlilegt að fólk reiðist vegna ástandsins en þeirri reiði þarf að finna farveg til uppbyggilegrar rannsóknar, breyttra viðskiptahátta og framfara í fjármálastjórnun.  Líklega þarf að skipta í brúnni sums staðar og takast á við fólk sem hefur farið illa með fé og fjárfestingar, en því skal ekki gleyma að hér er um mjög flókið ástand að ræða og alhæfingar geta verið mjög varasamar.  Mikilvægt er að byggja upp betra viðskiptasiðferði og efla ábyrgðatilfinningu þess fólks sem tekur stóru ákvarðanirnar í fjármálageiranum.  Hugsunin um "að taka bara af því að ég get það" hefur sýnt sig að leiðir til hörmunga á endanum.  Þegar frelsi manna til athafna er mikið, er auðvelt að misnota það og því miður virðist stór hluti hins kapítalíska heims hafa gert einmitt það, með keðjuverkandi áhrifum.  Nú tala forystumenn stærstu iðnríkja heims um að það þurfi að herða á öllum reglum.  Það er ljóst að skepnuna þarf að temja.  Nú er bara spurningin; hversu oft þurfum við að hrasa á leiðinni áður en við lærum að byggja okkur ekki hallir úr sykri?