Fjölmiðlar og heilsa - sölumennska eða alhliða upplýsingar?

Hlutverk fjölmiðla í upplýsingagjöf til almennings í þjóðlöndum er mikilvægt. 

Fréttir, fréttaútskýringar og yfirlitsgreinar um flókin málefni geta gert mikið gagn.  Blaðamenn þurfa að hafa skynbragð á því hvenær mál geti verið umdeild og hvenær ekki.  Í umdeildum málum er mikilvægt að afla upplýsinga frá öllum hliðum málsins og gefa lesendum raunsanna mynd af hlutunum. 

Því miður virðist það vera svo að þetta sjónarmið verði útundan í blaðamennsku nútímans og það vantar meiri fagmennsku í vinnu þeirra.  Það vantar sérhæfða blaðamenn í umfjöllun um heilbrigðismál og vísindi, en oftar en ekki eru fréttir af rannsóknum úti í heimi afbakaðar og ófagmannlega orðaðar.  Settar eru fram áberandi en ónákvæmar fyrirsagnir og virðist tilgangurinn vera að vekja athygli til aukningar á sölu miðilsins, en ekki að vanda framsetninguna.  Fagmannleg sjónarmið eru látin víkja fyrir “sensationalisma”, þ.e. þeirri tilhneigingu að ýkja og magna upp til að fá meiri lesningu en ella. 

Meðhöndlun margra frétta- og blaðamanna á ýmsu “óhefðbundnu” sem iðkendur þess hafa viljað kalla lækningaraðferðir hefur því miður verið á par við forvitna óvita sem hafa gleypt við hinum ótrúlegustu frásögnum án þess að koma með neina fræðilega hlið frá fólki úr raunvísindum eða heilbrigðiskerfinu. Þetta hefur gerst hérlendis og víða í nágrannaríkjum okkar með þeim “árangri” að sala á hvers kyns kukli hefur aukist verulega. 

Með laugardagsblaði Morgunblaðsins (28.08.08) var sérblað með yfirskriftinni "Heilsa" á 24 blaðsíðum.  Þetta sérblað virtist þjóna litlum tilgangi öðrum en að laða að auglýsingar sjálfstæðra aðila í þjóðfélaginu sem bjóða upp á einhvers konar óhefðbundnar meðferðir, líkamsrækt eða fæðubótarefni.  Ekki var talað við fagfólk í t.d. Lýðheilsustöð, Krabbameinsfélaginu eða Hjartavernd, en nóg var af kynningargreinum fyrir fólk sem segist iðka einhvers konar "heildræna" meðferð eins og "austræna læknisfræði", osteópatíu, rope-jóga, indverskar öndunaræfingar og mikið notað orðalagið "líkami og sál".  Þá voru hreinar auglýsingagreinar eins og "Orkuskot sem dugar út daginn" um Jen Fe drykki og "Húðmeðferð heima í stofu" um Galvanic Spa húðnuddtæki og gel sem á að stöðva framleiðslu "öldrunarensímsins".  Ekki var þess getið að greinarnar væru auglýsingar, en það væri ótrúleg góðmennska af Morgunblaðinu ef að þessar hreinræktuðu sölugreinar væru ekki greiddar af viðkomandi söluaðilum.  Nokkrar ágætar greinar voru í blaðinu en þær voru í því miður í minnihluta og aftarlega í blaðinu, t.d. viðtöl við Björn Þór Sigurbjörnsson einkaþjálfara, Einar Einarsson hjá ÍAK og Gunnhildi Hinriksdóttur íþróttafræðing.

Margt í sjónvarpi á Íslandi hefur einnig verkið frekar dapurt og þjónað kuklurum sem ókeypis kynningarmiðlar undanfarin ár.  Stjórnendur Kastljóssins tóku sig verulega á hvað þetta varðar í fyrravetur og hættu að birta einhliða umfjallanir um nýjar meðferðir að mestu leyti.   

Erlendis hafa þáttastjórnendur stundum tekið þessa hluti föstum tökum og gert góðar úttektir eða sýnt fram á hvað er að gerast í raun með viðtölum eða prufunum á þjónustunni.   

Theodór Gunnarsson, bloggvinur minn sendi mér eftirfarandi sögu af sjónvarpsþætti sem hann sá í Danmörku fyrir rúmum tveimur áratugum síðan.  Hann leyfði mér að birta frásögnina.   Ég gef Theodóri orðið:  

 

"Snemma á níunda áratug síðustu aldar bjó ég í Danmörku og þá sá ég alveg stórkostlegan rannsóknarfréttaþátt sem mig langar að segja frá. 

Þátturinn var einskonar úttekt á óhefðbundnum lækningum í Danmörku á þessum tíma og gekk þannig fyrir sig að hópur fólks, sem seldi þjónustu sína á áðurnefndu sviði (hér eftir kallaðir þerapistar), var valinn til að koma í sjónvarpssal til að kynna aðferðir sínar.  Þegar þátturinn hófst var kynntur til sögunnar leynigestur sem gerður var opinber í lok þáttarins. 

Þerapistarnir, sem boðið var í sjónvarpssal, vissu ekki hver leynigesturinn var, en allir höfðu þeir þó hitt hann.  Þetta var ung og hraust kona, sem hafði verið send í ítarlega læknisskoðun, og síðan fengin til að hafa samband við alla gestina og panta hjá þeim tíma.  Hún mætti svo í skoðun hjá þeim öllum, þáði af þeim ýmis ráð, keypti af þeim lyf, og undirgekkst ýmsar meðferðir.  Hún lá undir pýramídum, gekkst undir heilun, hlaut krystal meðferðir, ilmolíumeðferð, pendúlar voru notaðir við greiningu, lithimnan í augunum grandskoðuð og svona mætti lengi telja. 

Fréttamennirnir höfðu farið til sumra og tekið myndir og viðtöl á vinnustaðnum og svo var spjallað við fólkið í sjónvarpssal og það fengið til að kynna aðferðir sínar við að lækna fólk af hinum og þessum kvillum.  Allt átti þetta að vera mjög til bóta og sennilegt til að lækna fólk af flestum krankleika. 

Sérstaklega man ég eftir einu atriði sem seint mun hverfa mér úr minni.  Fréttamaður er að spjalla við konu sem notaði pendúl til að greina vandann, og svo aftur til að velja lyfið sem sjúklinginn vantar.  Sjúklingurinn var látinn leggja lófann á borðið og svo tók þerapistinn pendúlinn í hendina og lét hann hanga yfir handarbakinu um stund.  Svo færði hann pendúlinn yfir safn af litlum glerílátum á borðinu.  Næst færði þerapistinn pendúlinn rólega yfir ílátin og eftir nokkrar sekúndur byrjaði pendúllinn að sveiflast í litla hringi yfir einu glasinu.  Þá var lyfið fundið og ekkert eftir annað en að taka við peningunum og afhenda lítið lyfjaglas. 

Fréttamaðurinn horfði á þetta allt saman og skaut inn spurningum.  Hann sagði svo við þerapistann:  "Maður gæti nú alveg ímyndað sér að þú gætir verið að hafa áhrif á pendúlinn og að það væri skýringin á að hann fer að sveiflast yfir glasinu."  "Nei.." sagði þerapistinn ákveðið, "þetta er sko silfurkeðja" og benti á keðjuna sem pendúllinn hékk í.  Þetta þarfnaðist ekki frekari skýringa og fréttamaðurinn sagði einfaldlega, "einmitt". 

Þarna fór margt skemmtilegt fram og margt skondið var demonstrerað fyrir áhorfendum.  En nú skipuðust veður í lofti.  Nú gerðust fréttamennirnir erfiðir og fóru að fara fram á rök fyrir því að eitthvert vit væri í þessu öllu saman.  Þeir fóru að fara fram á niðurstöður úr rannsóknum og heimtuðu sannanir og raunverulegar vísbendingar.  Svo var farið í það að gera grein fyrir ferli þessa fólks.  Hvað það væri menntað, hvar það hefði unnið og þess háttar.  Flest hafði það sáralitla menntun og hafði farið á nokkurra mánaða námskeið.  Þetta voru leigubílstjórar, dagmæður, rafvirkjar og hárgreiðsludömur.  M.ö.o. ósköp venjulegt fólk með litla menntun.  Sumir reyndu að fegra feril sinn með óljósum vísunum í heilbrigðiskerfið.  Einn auglýsti sig t.d. þannig, að hann væri búinn að starfa áratugum saman innan heilbrigðisgeirans.  Við nánari athugun kom í ljós að hann hafði unnið á lager á sjúkrahúsi við að afgreiða rekstrarvörur, sloppa og tréskó. 

Svo kom að rúsínunni í pylsuendanum.  Hulunni var svipt af leynigestinum.  Hún hafði semsé heimsótt alla þessa þerapista og í stuttu máli var ekki til það líffæri í henni sem þeir höfðu ekki dæmt sjúkt og illstarfhæft, þrátt fyrir að ítarleg læknisskoðun hefði áður leitt í ljós að hún færi stálhraust og við hestaheilsu.  Hún hafði keypt öll lyf sem henni var ráðlagt að taka inn og hulunni var svipt af nokkuð stóru borði sem var þakið allskyns meðalaglösum, jurtum og öðru dóti.  Þegar hér var komið var þetta orðið vægast sagt vandræðalegt fyrir þerapistana og andrúmsloftið rafmagnað. 

Leynigesturinn sagði reyndar frá einu atviki sem hún gat ekki útskýrt.  Hún hringdi í andalækni sem auglýsti sig í smáauglýsingum.  Hún sagði að hann hefði strax sagt við sig að hún ætti ekkert erindi við hann, þar sem hún væri við hestaheilsu.  Það eina sem plagaði hana væri að hún væri nánast blind á öðru auga.  Það sagði hún að væri einmitt tilfellið. 

Þarna var staddur læknir sem var í forsvari fyrir samtök sem áttu að stuðla að auknu samstarfi opinbera heilbrigðiskerfisins og óhefðbundna geirans.  Hann reyndi lengi að smjúga úr greipum fréttamannanna, en þegar honum var stillt upp við vegg varð hann að viðurkenna að allur þessi hópur sem þarna var í salnum væru líkast til loddarar."

---

Af þessari sögu sem Theodór deilir hér með okkur má sjá að það er ekki óalgengt að það fólk sem býður uppá óhefðbundnar meðferðir er ekki með grunnmenntun í náttúruvísindum og hefur enga formlega vísindalega þjálfun fengið.  Það getur ekki útskýrt meðferðir sýnar þannig að það standist vísindalega gagnrýni og greiningar þeirra á alheilbrigðri konu er ekki hægt að staðfesta með neinu móti læknisfræðilega.  Eftir standa fullyrðingar byggðar á furðulegum aðferðum eins og pendúlsveiflum sem enginn rökfræðilegur eða aðferðafræðilegur grunnur liggur fyrir. 

 Aðferðirnar standast ekki raunveruleikaprófun vísindanna og því er uppruni þeirra mjög líklega einungis úr ímyndunarheimi upphafsmanna þeirra.

Hið óútskýrða atvik varðandi andalækninn sem vissi einhvern veginn að leynigesturinn væri blindur á öðru auga, er ekki hægt að túlka nema sem eitthvað sem er athyglisvert og þyrfti nánari skoðun til að skera úr um hvort að um tilviljun, svindl eða raunverulega hæfileika var að ræða. Engum andalækni hefur tekist að sýna vísindalega fram á raunveruleika hæfileika sína þannig að líkurnar eru ekki með þeim.    

En aftur að spurningunni um fjölmiðla og heilsu.  Verða þeir að velja á milli sölumennsku (innkomu af sölu auglýsinga) og þess að gefa alhliða upplýsingar um heilsufarsmál?  Er ekki hægt að sameina þessa þætti betur, sérstaklega í áskriftarblaði eins og Morgunblaðinu?  Þarf virkilega að fórna gæðum og fagmennsku á altari ágóðans?  Eykur það ekki traust fólks til fjölmiðils á endanum ef að það er vandað til útgáfunnar? 

Fjölmiðill eins og Morgunblaðið hefur mikla dreifingu og langa sögu.  Blaðið hefur því mikla möguleika á því að ná til margra og hafa víðtæk áhrif með innihaldi sínu.  Það er í einkaeign, en sökum einstakrar stöðu þess í þjóðfélaginu, spyr maður sig þeirrar spurningar hvort að eigendur þess og ritstjórar geti ekki vandað betur til efnisinnihalds skrifa og frétta um heilsu?  Er til of mikils ætlast að biðja um vandaða blaðamennsku í einu stærsta og elsta dagblaði landsins?

Ég þakka Theodóri kærlega fyrir frásögnina af danska þættinum. 

Þá vil ég benda á ágæta þætti á Skjá Einum sem kallast "Bullshit" og eru umfjöllun töframannanna Penn og Teller um alls kyns hindurvitni og kukl sem grassera í vestrænum þjóðfélögum. 

Góðar stundir!

Ákveðni eða yfirgangur - Þurfum við frussandi fréttamenn?

Fyrir fréttamenn í ljósvakamiðlum verður það að teljast mikill kostur að vera fylginn sér og sýna ákveðni, en það er talsverður munur á því að vera böðull í fréttamannslíki yfir í það að vera hnitmiðaður og faglegur í vinnubrögðum. 

Endurkastið

Undanfarið hafa sumir fjölmiðlamenn farið á nornaveiðar í kreppunni sem riðið hefur yfir.  Helgi Seljan hjá RÚV hefur að vísu hegðað sér mun verr áður en fékk fyrst nú á dögunum að heyra það eins og sagt er.  Forsætisráðherra kallaði hann dóna þannig að allir heyrðu þegar Helga hélt sig einan fréttamanna hafa leyfi til að halda spurningum áfram eftir að ráðherrann hafði sagt fjölmiðlafundi slitið.  Í atgangi funda sem þessa var þetta ekki stór sök en trúlega var þetta bara kornið sem fyllti mælinn hjá Geir Haarde, því Helgi hefur lengi iðkað það að koma fram með ótrúlegum fruntaskap í viðtölum sínum í Kastljósinu og er rödd hans oftar en ekki hlaðin tilfinningum vantrausts og fyrirlitningar, rétt eins og hann búist alltaf við því versta í fari viðmælenda sinna.  Spyrlar eins og Helgi virðast reyna að koma viðmælendum sínum úr jafnvægi með hraða og innígripum þannig að nær ómögulegt er að koma einhverju heilsteyptu til skila.  Þjóðin hefur kvartað yfir því að það vanti gott og hæfileikaríkt fólk á alþingi, en hver vill starfa við slíkt þegar umræður um stjórnmál í sjónvarpi ná ekki upp fyrir sandkassastigið?

Helgi Seljan er ekki sá eini sem hefur verið kallaður dóni af Geiri Haarde en síðasta vor fékk annar fréttamaður þann heiður þegar hann kom ómeldaður inní Stjórnarráð til Geirs og fór að spyrja spurninga á tröppunum.   Geir er heldur ekki sá eini stjórnmálamaður sem hefur gert athugasemdir við framkomu fréttamanna uppá síðkastið. 

Í viðtalsþætti nýlega ámynnti Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir menntamálaráðherra þáttastjórnendur og sagði ábyrgð þeirra væri mikil í svona erfiðum tímum.  Hún kvartaði yfir því að geta ekki lokið við setningar sínar og ekki að ósekju.  Það er óþolandi fyrir hvern sem er að vera truflaður í sífellu þegar talað er fyrir fram alþjóð og fá ekki frið til að skýra út sitt mál sem best maður má.  Hvernig er hægt að ætlast til að gæði svara stjórnmálamanna séu mikið meira en í lágmarki þegar samtölin líkjast meira orðaflaumskeppni í ætt við Skaftárhlaup frekar en vandaðri köfun í viðfangsefnið? 

 

Súrt silfur 

Egill Helgason reyndi hvað hann gat til að svínbeygja og logsjóða Jón Ásgeir Jóhannesson í Silfrinu sínu síðastliðinn sunndag.  Hann ætlaði sér svo innilega að vera Hrói höttur okkar Íslendinga og fletta ofan af útrásarhöfðingjanum.  Æsingurinn var gífurlegur.  Ásakanir í formi spurninga flæddu úr munni Egils og Jón Ásgeir þurfti að segja ítrekað "Egill, þú veist..." og horfa einbeittur í augu hans til þess að reyna að róa hann niður.  Egill virðist elska það þegar eitthvað niðurrif og upplausn er í gangi.  Ég man vel þegar hann ól á klofningi innan Frjálslynda flokksins fyrir tæpum 2 árum síðan með því að etja saman fólki og spá hinu versta.  Það hlakkaði í honum.  Hann hafði rétt fyrir sér á endanum, en hann lagði sitt á árarnar til að svo yrði.  Nú er ég ekki í aðstöðu til og hef ekki þekkingu til að dæma um það hvort að Jón Ásgeir eða aðrir stórfjárfestar eigi einhverja sérstaka sök á því hvernig komið er fyrir bönkum og fjárfestingarfyrirtækjum Íslendinga, en sú bombardering sem Egill lét hrynja á honum færði mann ekki neitt nær því að vita sannleika málsins.  Jón Ásgeir á a.m.k. vissa virðingu skilið fyrir að koma fram í fjölmiðlum nú tvisvar til að útskýra það sem að honum snýr, sem er meira en aðrir stórfjárfestar hafa gert.  Hvort að allir eru ánægðir með svörin er annað mál en hann sýnir þó ábyrgð og svarar fyrir sig.  Spurningar Egils voru ómarkvissar og lýstu ekki þekkingu á málum.  Hann talaði um fjárglæframenn og var fullur af reiði og hefnd.  Skyldi hann hafa tapað fé á mörkuðum?  Spyr sá sem ekki veit.  Lét hann persónulegar ófarir ráða ferðinni eða er Egill Helgason bara ekki betur af manni gerður en þetta?  Hvers vegna er RÚV alla landsmanna með mann í vinnu sem spúir móðgunum yfir viðmælendur sína og hellir sér yfir þá með offorsi?  Er faglegur metnaður í þessari ríkisstofnun að nálgast frostmarkið?

 

Hvernig á að grilla?

Auðvitað þarf stundum að endurtaka spurningarnar þegar viðmælandinn reynir að forða sér með því að snúa út úr, ég er ekki að kvarta yfir vel ígrundaðri grillun þegar hún á við.  Grillun er hins vegar ekki mæld í hávaða eða talhraða heldur innihaldi.  Ætli fréttamaður sér að upplýsa eitthvað eða fá fram sannleika er hægt að nota alls kyns rökfastar nálganir og góður fréttamaður þekkir þegar verið er að komast undan ábyrgð með því að snúa útúr eða svara með allt öðru.  Helgi Seljan verður ekki ásakaður um að vilja ekki kafa ofan í málin en offorsið er slíkt að viðmælandinn fer í baklás.  Fréttmaður þarf að afla sér ákveðinnar virðingar til að öðlast traust og öfluga viðveru sem erfitt er að hunsa.  Fréttamaður þarf að sýna sjálfsöryggi þess sem hefur þekkingu á viðfangsefni sínu og með fagmennsku laðar fram fagmennsku í viðmælanda sínum.  Helgi hefur sýnt merki framfara undanfarið og þótti viðtal hans við forsetann nýlega vera með ágætum. 

 

Hvað er til ráða?

Vissulega þurfum við að finna hvar brestirnir urðu og hvar ábyrgð lykilmanna í fjármálageiranum lá, en það verður ekki gert með æsingi og flumbrugangi.  Þjóðin þarf ekki reiða fréttamenn með ómarkvissar árásir út í loftið til þess að gera þetta áfall subbulegra en það er.  Það er eðlilegt að fólk reiðist vegna ástandsins en þeirri reiði þarf að finna farveg til uppbyggilegrar rannsóknar, breyttra viðskiptahátta og framfara í fjármálastjórnun.  Líklega þarf að skipta í brúnni sums staðar og takast á við fólk sem hefur farið illa með fé og fjárfestingar, en því skal ekki gleyma að hér er um mjög flókið ástand að ræða og alhæfingar geta verið mjög varasamar.  Mikilvægt er að byggja upp betra viðskiptasiðferði og efla ábyrgðatilfinningu þess fólks sem tekur stóru ákvarðanirnar í fjármálageiranum.  Hugsunin um "að taka bara af því að ég get það" hefur sýnt sig að leiðir til hörmunga á endanum.  Þegar frelsi manna til athafna er mikið, er auðvelt að misnota það og því miður virðist stór hluti hins kapítalíska heims hafa gert einmitt það, með keðjuverkandi áhrifum.  Nú tala forystumenn stærstu iðnríkja heims um að það þurfi að herða á öllum reglum.  Það er ljóst að skepnuna þarf að temja.  Nú er bara spurningin; hversu oft þurfum við að hrasa á leiðinni áður en við lærum að byggja okkur ekki hallir úr sykri?

Reykingar gerðar fallegar - opið bréf til Morgunblaðsins

Rétt áðan sendi ég neðangreint bréf á netpóstföng tilgreindra aðila hjá Morgunblaðinu.  Hvati þess er heilsíðuumfjöllun blaðsins á bls 19. í blaðinu í dag miðvikudaginn 3. september, um vatnspípureykingar.  Ég lít ekki á tóbaksreykingar mildum augum - hef aldrei gert það.  Ég hef fengið marga til að hætta að reykja, þ.m.t. foreldra mína auk þeirra sem ég hef hjálpað í gegnum starf mitt sem læknir.  Það er búið að leggja mikið á sig af mjög mörgum í gegnum árin að reyna að fá fólk til að taka ekki fyrsta "smókinn".  Það svíður því að sjá svona ábyrgðarlaus skrif í Morgunblaðinu, sem fegra reykingar.   Ég hvet fólk til að mótmæla þessu með mér.

Hér er bréfið:

--------------------------------

Kæra ritstjórn Morgunblaðsins,
Kristín Heiða Kristinsdóttir greinarhöfundur og
Menningardeild Mbl
 
Opið bréf vegna tveggja greina í Morgunblaðinu í dag 3. sept 08.  bls 19.
 
Ég er áskrifandi að Morgunblaðinu og les það með augum þeirrar þekkingar og reynslu sem ég hef sem læknir og áhugamaður um heilsufarslegar forvarnir.
 
Í dag miðvikud. 3. sept 2008 varð ég fyrir miklum vonbrigðum með 19. síðu Morgunblaðsins, sem er fyrsta síða þess hluta blaðsins sem ber yfirskriftina Daglegt líf.   Á þessari heilsíðu eru tvær greinar sem fara fögrum orðum um vatnspípureykingar, önnur frá sjónarhóli neytandans og hin frá sjónarhóli seljandans.  Fyrri greinin "Stemmingin er aðalmálið" er sérstaklega varhugaverð því hún gefur þessum reykingum sérstaklega fallega mynd.  Stór og vel gerð ljósmynd sýnir tvær afar fallegar og sakleysislegar konur (önnur nýútskrifuð úr menntaskóla) með glansandi rauða vatnspípu í forgrunninum.  Talað er um reykingarvenjur menntaskólastelpunnar og að hún hefði m.a. komið jafnaldra sínum (strák) á bragðið í útskriftarferð til Ródos en hún hefði tekið pípuna með sér þangað.   Svo er talað um að blandan sem reykt sé, sé með jarðaberjabragði!!!!   
 
Halló!!! Hvað eruð þið að hugsa með þessari grein?  Tóbak gæti ekki fengið betri auglýsingu en þetta.  Þetta er mjög áhrifamikið til að fá ungt fólk til að reykja.  Þetta kemur á framfæri nýjung og dreifir athyglinni frá skaðseminni. 
 
Svo er neðri greinin kynning á því hvar er hægt að fá svona pípur og tóbakið í það með því að taka viðtal við afgreiðslumann í tóbaksbúðinni Björk.  Aftur er sýnd mynd af fallegri vatnspípu og í myndtexta er skrifað "Augnayndi".  Þetta er miklu áhrifaríkara en tóbaksauglýsingar en þær eru bannaðar eins og þið vitið.  Það er ástæða fyrir því.
 
Ef það vakir fyrir þér Kristín Heiða að gera vatnspípureykingar að "trendi" eða tískubylgju á Íslandi og hjálpa þeim sem selja tóbaksvörur þá er þetta góð byrjun hjá þér.  Öll tíska sem ýtir undir reykingar eða notkun eiturlyfja er verulega áhrifavaldandi.  Öll þessi síða æpir á mann: "Það er flott að reykja vatnspípur og það skapar góða stemmingu, mögulega í félagsskap fallegra kvenna".
 
Eru þetta skilaboð sem þú vildir koma til skila Kristín Heiða?  Vildir þú höfða til reykingafólks en gerðir þér ekki grein fyrir því hversu hvetjandi og lokkandi grein þín er fyrir ungt fólk að byrja að reykja á þennan máta?  Hvað ertu að hugsa og hvað er ritstjórn þessa hluta blaðsins að hugsa???  Það hlýtur að vera einhver ritstjórnarstefna um þessa hluti.  Morgunblaðið fer mjög víða og hefur mikla möguleika til að hafa áhrif úti í þjóðfélaginu.  Því fylgir ábyrgð.  Vissulega er Mbl frjáls og einkarekinn fjölmiðill en það tekur ekki af þessa ábyrgð, því hún er allra í þjóðfélaginu.  Mikil barátta hefur verið háð gegn reykingum s.l. 40 ár eða svo og talsverður árangur náðst þó enn séu sorglega margir sem reykja og missa heilsuna eða lífið langt um aldur fram vegna þeirra.   Ég sé það nær daglega í mínu starfi.
 
Ég fæ vart orðum lýst hversu hryggur og svekktur ég er yfir þessari heilsíðu í Morgunblaðinu og finnst að eitthvað sé verulega athugavert við það hvernig blaðið hugsar ábyrgð sína gagnvart lesendum sínum, sem eru ófáir.  Ég vona að ég sjái aldrei svona fegrun og upphafningu tóbaksreykinga í blaðinu aftur.  Gerist það mun ég segja upp áskrift minni og hvetja aðra til að gera slíkt hið sama.  Þetta er blaðinu til mikillar skammar. 
 
Með von um ábyrga afstöðu
Kveðja,
 
Svanur Sigurbjörnsson læknir og áhugamaður um reykleysi og tóbaksvarnir.
 
 
CC á Læknafélag Íslands, Lýðheilsustöð og Krabbameinsfélag Íslands.

------------------------------------------------------------------------------------------------------

Sagan öll: Múhameð - mildur og réttlátur með dashi af illnauðsynlegri valdbeitingu.. eða hvað?

Hér kemur hún greinin sem ég talaði um að ég væri að vinna að þegar Skúli var rekinn út af moggablogginu. 

Saga Múhameðs spámanns múslíma hvítþvegin í tímritinu Sagan öll.

Ég fagna því að það eru nú tímarit á íslensku sem fjalla um sögu og gera það á aðgengilegan, líflegan og fræðandi máta fyrir alla.  Eitt þeirra Sagan öll hefur að undanförnu tekið fyrir sögu trúarbragða og þá sérstaklega helstu spámanna eða upphafsmanna þeirra.   Fyrir nokkrum mánuðum var tímaritið með umfjöllun um Jesú og kom þar með alls kyns snepla sem maður hafði ekki heyrt um áður, a.m.k. ekki í kristinfræðinni á meðan maður gekk í grunnskóla.   Greinin virtist a.m.k. tilraun til að lýsa staðreyndum byggðum á heimildum frekar en sögusögnum og gefa sjónarhorn fræðimannsins í stað þess sem gleypir við öllu hráu.

Í 2. tölublaði Sögunnar allrar 2008 er á forsíðu mynd af Múhameð spámanni múslíma með fyrirsögninni;  „Múhameð – Kaupmaðurinn sem varð spámaður Allah“.  Þetta vakti forvitni mína og keypti ég blaðið í þeirri von að nú fengi ég að líta raunsanna frásögn af Múhameð í íslensku tímariti. Í ritstjóraspjalli tímaritsins skrifar Illugi Jökulson að ákveðið hafi verið að birta virðulegar myndir af spámanninum því „...að sú hefð í vestrænni blaðamennsku sem við fylgjum beinlínis krefst þess að myndir séu gerðar að viðfangsefninu.  Annað væri fáránlegt.“   Gott og vel, en á bak við þessa hefð liggja mun meiri verðmæti, þ.e. tjáningarfrelsið og því þarf Illugi ekki að útskýra ákvörðun tímaritsins með vísan í hefðir.  Hefðir koma og fara en tjáningarfrelsi er varanlegt siðferðisgildi. 

Greinin um Múhameð spámann greinir í byrjun frá því þegar hann fær „vitrun“ og ákveður að hann verði að boða trú á Allah einan, meira að segja þó að hann væri „nauðugur viljugur í fyrstu“.   Æh! aumingja Múhameð - það er ekki allra að axla svo miklar byrðar.  Greinin rekur hvernig hann komst til áhrifa og valda á Arabíuskaganum og átti stutta valdatíð uns hann dó árið 632, aðeins 10 árum eftir að hann hélt úr Mekka með fáa fylgismenn.  Eftir lestur fyrstu síðunnar af fjórum varð mér ljóst að hér væri verið að birta mjög hvítþvegna hluta úr ævisögu spámannsins, svona eins konar barnasöguútgáfu.  Eftir lestur allrar greinarinnar var ég verulega vonsvikinn  því að það vantaði mikilvæga hluti í sögu Múhameðs miðað við það sem ég hef lesið í öðrum heimildum.   Hluti sem þægilegast er að þegja um.

Lesandinn fékk ekki að vita um þau fjöldamorð sem Múhameð bar ábyrgð á og í sérstakri aukagrein um „Konur Múhameðs“ var það fegrað hvað varð til þess að hann giftist Zaynab, áður eiginkonu stjúpsonar síns.   Ef ég hefði ekki lesið um sögu spámannsins annars staðar hefði ég haldið eftir lestur þessarar greinar að Múhameð hefði verið velviljað mikilmenni sem „nauðugur“ hefði háð stríð til að koma á réttlæti (í sínum stíl) og betri trú.   Hann hefði reyndar verið svolítill ruplari og strangur sem veraldlegur höfðingi í stríði, en maður sem þráði að útrýma skurðgoðadýrkun (sem hlaut að vera slæm), lifa í friði með Gyðingum (sem hann svo myrti í stórum stíl) og stunda góðgerðastarfsemi.    Svolítið harður af nauðsyn og kúl andlegur leiðtogi sem vildi smælingjum vel.

Það er að vísu minnst á að hann „hafi ekki verið neitt lamb að leika sér við“ sem veraldlegur höfðingi.   Sagt var frá því að eftir að flestum Gyðingaættbálkunum í „Jaþrib“ (ekki haft fyrir því að útskýra að það er Medína nútímans er hét áður Yathrib) hafi verið vísað burt hafði þeim eina ættbálki sem eftir var verið gert að snúast til hins nýja siðar.  „Fáeinir undirgengust það en þeir karlmenn sem vildu halda fast í trú sína voru hálshöggnir; konur og börn hneppt í þrældóm“.   Þetta var því tillegg Múhameðs til „góðrar sambúðar við Gyðinga“ eins og sagt er að hann hafi viljað.  Allt er þetta nú látið líta út þannig að það hafi verið Gyðingarnir sem létu ekki Múhameð í friði þannig að hann hafi orðið að verja sig.  Það er næstum alveg sleppt að minnast á að flestir aðrir á Arabíuskaganum voru einnig á móti Múhameð þangað til að valið stóð um að annað hvort að fylgja honum ellegar vera drepnir.   Love and peace baby, yes love and peace!

Þá er undarlegur hluti frásagnarinnar í greininni þegar því er lýst að menn Múhameðs hafi unnið mikilvæga orrustu árið 624 við Badr.  Sagt er að þarna hafi verið um að ræða „frægan sigur og orðspor spámannsins óx mjög um allan Arabíuskaga.  Menn fóru að leggja eyrun við: kannski hafði þessi undarlegi kenningasmiður eitthvað fram að færa!“  Vissulega var þetta eins konar „kenningasmiður“ sem notaði heiðna siði, gyðingatrú og Zoroastríanisma (7 himnaríki), til að bræða saman Islamstrú, en hví skyldu menn ætla að hann hefði eitthvað gagnlegt fram að færa út frá því ofbeldi sem hann beitti eða hernaðarsigrum?“  Kannski í hugum þeirra sem bugtuðu sig fyrir sverðinu.  Undarleg framsetning og ég sé ekki samhengið.  Ef maður hefur í huga að orðið „Islam“ á arabísku þýðir „hlýðni, undirgefni eða uppgjöf eða undirlægni*“ þá er e.t.v. ekki skrítið að þetta þyki mikilvægur atburður, þ.e. fyrsta mikla uppgjöfin fyrir Múhameð og jú, afsakið, auðvitað Allah.

Önnur frásögn frumrita

Hér kemur að því að segja frá því hvernig fræðimaðurinn og fyrrum músliminn Ibn Warraq segir sögu Múhameðs í bók sinni; Why I am not a muslim - Prometheus books, NY, 2003.  Þessi bók er fagmannlega unnin og ríkulega studd með frumheimildum og beinum tilvitnunum í þær.

Á bls 93 í bók Warraq segir að eftir sigur Múhameðs við Badr hafi hann gerst mun ásæknari og hafið grimma herferð gegn öllum þeim sem mæltu honum mót. 

Fyrst tók hann al-Nader höndum en sá maður hafði gert grín að Múhameð þegar hann var í Mekka.  Al-Nader baðst vægðar og spurði Múhameð hver myndi sjá um dóttur sína: „Logar helvítis!“ hrópaði spámaðurinn og maðurinn var höggvinn niður.  Í súru 8.68 er aftakan blessuð: „It has not been for any prophet to take captives until he has slaughtered in the land.“  Ég treysti mér ekki að þýða þetta nákvæmlega en það er ljóst að spámaðurinn átti ekki að þurfa að halda föngum lifandi.

Næsta fórnarlamb Múhameðs var ljóðskáldið Asma bint Marwan sem tilheyrði Aws ættbálk araba.  Hún hafði aldrei farið leynt með andúð sína á Islam og taldi það kjánaskap að treysta ókunnugum manni sem barðist gegn eigin fólki.  Hún lýsti eftir því í ljóði hvort að einhver heiðursmaður myndi ekki stöðva Múhameð , en hann var fljótur að svara fyrir sig og sendi mann inn á heimili hennar í skjóli nætur þar sem hún var myrt innan um börn sín.  Fjölskylda hennar varð svo að taka upp Íslamstrú.  Hann lét svo myrða í svefni öldunginn Abu Afak sem hafði dirfst að gagnrýna hann í ljóði.

Múhameð hafði í byrjun gert friðarsamning við stóru gyðingaættirnar en fann leið til að ógilda þann samning.  Minniháttar rifrildi á markaðstorgi réttlætti árás spámannsins á Banu Qaynuqa ættbálkinn sem varð að gefast upp eftir umsátur og yfirgefa Medina fyrir fullt og allt.  Það var aðeins fyrir bón annars af stóru arabaættbálkunum (Khazrajites) að spámaðurinn þyrmdi lífi gyðinganna.  Múhameð fékk 1/5 af eigum þeirra og restin gekk til manna hans.  Á þessum tíma varð spámaðurinn fyrir þeirri vitrun sem segir frá í súra 3.12-13:  „Segðu þeim sem eru vantrúa – Þið verðið sigraðir og safnað saman í helvíti, og hvílíkt illur hvílustaður er það!“  Múhameð hélt áfram morðum sínum og þar sem hann vantaði liðsstyrk beitti hann brögðum eða fyrirsátum.   Menn hans plötuðu gyðinginn Kab ibn al-Ashraf með því að þykjast vera vinir hans og eftir það sagði Múhameð við menn sína: „Drepið alla gyðinga sem þið náið valdi yfir“.  Þetta varð m.a. til þess að fylgismenn hans fóru að drepa að óvörum vini sína meðal gyðinga.  Einn morðinginn sagði:  „Ég dræpi bróður minn fyrir Múhameð!“

Árið 627 reyndu ættbálkar frá Mekka að ráða niðurlögum Múhameðs í Medina með umsátri en mistókst.  Síðasti ættbálkur gyðinga í Medina sk. Banu Qurayza tóku að hluta til þátt í vörnum borgarinnar en voru að mestu hlutlausir á meðan umsátrinu stóð  (skv. afsakendum Múhameðs áttu þeir að hafa barist gegn honum). Múhameð ákvað samt að ráðast gegn þeim og þeir gáfust upp eftir stutta varnarbaráttu.  Þeir báðu um að yfirgefa borgina án eigna sinna en Múhameð bað mann af Banu Aws ættbálkinum að kveða upp dóm yfir þeim, en sá maður hafði hlotið slæm sár í herferðinni.  Dómurinn var dauðadómur yfir öllum karlmönnum Banu Qurayza gyðinganna og voru á milli 700-800 þeirra hálshöggnir á heilum degi.  Konur og börn voru hneppt í þrældóm og eignum skipt á milli fylgismanna spámannsins.  Ekki brást það svo að Múhameð fékk guðlega vitrun sem lagði blessun á dóminn. 

Í grein Sögunnar allrar segir um þetta:  „Eftir [umsátur Mekka-manna] var síðasta Gyðingaættbálknum í Jaþríb [Medína] skipað að snúast til hins nýja siðar. Fáeinir undirgengust það en þeir karlmenn sem vildu halda fast í trú sína voru hálshöggnir; konur og börn hneppt í þrældóm.“  Punktur.  Ekkert er minnst á hversu mikil slátrun þetta var og ekkert minnst á að í raun var dómur kveðinn upp yfir þeim öllum.  Í bók Warraqs er ekki minnst á að gyðingarnir hafi haft val um að snúast til Íslamstrúar í þessu tilviki.  Það væri hvort eð er ekki hægt að réttlæta morðin þó að slíkt „val“ hefði verið í boði.

Sagnfræðingar (skv. Warraq) hafa ýmist talið þennan verknað Múhameðs óheyrilega ranglátan,  fullkomlega afsakanlegan í ljósi stríðs eða hvorki réttlátan né rangan þar sem ekki sé hægt að dæma þetta út frá siðgæðisstöðlum nútímans.  Hinir síðast nefndu hafa farið frekar mildum orðum um örlög gyðinganna sem „bitur“ og að stríðsreglur þessa tíma hafi verið „harkalegar“.   Biturt og harkalegt í hugum hverra? Fólks á 20. öld eða 7. öld? Var skárra að deyja á 7. öld?  Voru fjöldamorð þá ásættanleg?  Ef það er ekki hægt að gagnrýna stríðsglæpi 7. aldar, er þá nokkuð hægt að hrósa því sem vel var gert á 7. öld eða 1. öld?  Warraq gagnrýnir slíka afstæðishyggju í siðferðislegri túlkun á mannkynssögunni og er ég honum sammála. 

Tengdadóttirin varð eiginkona

Frásögn þess sem skrifar í Söguna alla um aðdraganda þess að Mohameð spámaður tók sér tengdadóttur sína, Zainab fyrir konu er mjög frábrugðin frásögn Ibn Warraq.  Vitna ég nú í hina fyrrgreindu:

„Sænat bint Jasj var gift Saíd sem var ættleiddur sonur Múhameðs og Khadíju.  ... Saíd og Sænat áttu ekki skap saman og skildu og þá kvæntist Múhameð henni.  Sá ráðahagur mætti nokkurri gagnrýni þar sem hún hafði áður verið gift ættleiddum syni hans en sú gagnrýni var kveðin í kútinn.“

Vá, þetta er allt önnur frásögn en í bók Ibn Warraq sem byggir á frumheimildum.  Takið eftir orðunum „áttu ekki skap saman“ og „mætti nokkurri gagnrýni“.   Hver ætli hafi verið „kveðinn í kútinn“ og með hverju?  Sorry, ég bara spyr.

Hér er frásögnin eins og hún er birt í bók Warraqs:

„Dag einn fór spámaðurinn í heimsókn til fóstursonar síns, Zaid.  Zaid hafði verið einn af þeim fyrstu, reyndar sá þriðji sem hafði  tekið Íslamstrú og var mjög hliðhollur spámanninum.  Hann var giftur Zaynab bint Jahsh, frænku spámannsins.  Hún var mjög fögur.  Þegar spámanninn bar að dyrum þeirra var Zaid ekki heima en Zaynab lauk þeim upp og var ekki hulin miklum klæðnaði þannig að kyntöfrar hennar komu berlega í ljós.  Spámanninum varð að orði „Náðarsamlegi Drottinn, Góðir Himnar! hversu þú snýrð hjörtum karlmanna!“  Hann neitaði að ganga inn og snéri brot t í dálítilli ringulreið.  Zaynab hafði heyrt til spámannsins og sagði Zaid frá þeim þegar hann kom heim.  Zaid fór strax til spámannsins og af skyldurækni bauðst til að skilja við konu sína fyrir hann.  Múhameð hafnaði því og sagði „haltu konu þinni og óttastu Guð“.    Samt sem áður var Zainab gagntekin af þeirri hugmynd að giftast spámanninum og Zaid, sem sá að Múhameð þráði hana áfram, ákvað að skilja við hana.  Múhameð óttaðist þó almenningsálitið því sá verknaður að giftast fyrrum konu fóstursonar síns var talinn sifjaspell.   Eins og svo oft áður fékk hann vitrun sem gerði honum kleift að losna við hömlur sínar.   Hann sat við hlið konu sinnar Aisha þegar hann skyndilega féll í vitrunartrans og sagði: „Hver mun fara og óska Zaynab til hamingju og tilkynna að Drottinn hefur gefið mér hana í hjónaband?“.  Í Súrunni 33.2-33.7 segir því:  „Guð hefur ekki gefið karlmanni tvö hjörtu ... né hefur Hann gert ættleida syni þína að þínum eigin.  ... Láttu ættleidda syni þína bera nafn þeirra eigin feðra.  Þetta er réttlátara í augum Guðs.“  Við þessari vitrun átti kona spámannsins átti að hafa sagt af nokkurri hæðni; „Sannarlega virðist Guð þinn hafa verið fljótur að uppfylla bænir þínar“.

Sumir sagnfræðingar (Watts og fleiri) hafa afsakað þetta og sagt að þar sem Zaynab var orðin 35 ára hafi ekkert kynferðislegt átt sér stað í þessu heldur hafi þetta verið pólitískur ráðhagur hjá spámanninum.  Bókmenntir múslíma sjálfra túlka söguna á kynferðislegum nótum, þ.e. fegurð hennar lýst og að hún hafi verið lítið klædd og vindur feykt hári hennar til.  Múslíminn Muhammad Hamidullah, kom með þá túlkun að sterk orð Múhameðs um fegurð Zaynabs hafi aðeins verið til þess að undirstrika undrun hans á því að Zaid og Zaynab hefði átt að koma vel saman, en sagnfræðingurinn Rodinson telur að slíkt passi alls ekki við þá meiningu sem upphaflegi textinn skili.

[tilvitnun í bók Warraqs lokið]

 

Mér sýnist að sá sem skrifaði sögu Múhameðs í Sögunni allri hafi viljað afsaka spámanninn og gefa einungis túlkun Hamidullah á þessum atburðum.  Samkvæmt bók Warraqs var ekki venja meðal araba þessa tíma að stunda fjölkvæni en samt eignaðist Múhameð 13 konur ef marka má þann fjölda sem talinn er upp í Sögunni allri. 

Tilgangur skrifanna

Til hvers ætti ég að skrifa þessa grein og vekja athygli á mismunandi frásögnum um Múhameð spámann?  Til þess að draga upp dökka mynd af honum?  Nei til þess að draga upp þá mynd sem samkvæmt frumheimildum virðist vera sönn eða a.m.k. upprunaleg um hann.   Er maður með þessu að slá sleggjudóm um Íslam?  Nei, þó að Múhameð hafi farið með hernaði og útbreiðsla Íslam hafi  náðst að miklum hluta til með sverðinu, þá er ekki þar með sagt að múslímar í dag séu fólk sem vill með ofbeldi breiða út trú sína eða fyrirlíta fólk annarrar lífsskoðunar.   Mikið vatn hefur runnið til sjávar síðan.  Hins vegar ef maður spyr sig þeirrar spurningar; Hvers vegna eru svona margir hryðjuverkahópar til á meðal múslíma og hvers vegna virðast svo margir múslimar í löndunum fyrir botni Miðjarðarhafs telja að vopnaskak og stríð leysi vandamál þeirra?, þá hlýtur maður að leita að því hvort að helsta fyrirmynd þeirra og siðferðilegur leiðtogi, Múhameð spámaður hafi gefið ástæður til slíks hugsanagangs og verka.   Maður spyr sig einnig hvort að sú kvennakúgun sem á sér stað í þeim löndum þar sem sharia lög eru við lýði, eigi sér fyrirmyndir í lífi Múhameðs?  Eru múslímar að gera nokkuð annað en það sem Múhameð hefði talið rétt þeirra og skyldu?  Svari nú fróðir takk!

PS:  Ég vil taka það fram að eftir trúarbragðafræði í grunnskóla vissi ég að Múhameð var spámaður múslíma, guð þeirra héti Allah og að helgasta borg þeirra væri Mekka, sem þeir færu í pílagrímsferðir til.   Annað ekki. 

*leiðrétting eftir ábendingu Svans Gísla.  Sjá athugasemd hans og svar mitt við henni.

Brotið á hvaða lögum?

Nú hef ég ekki kynnt mér mikið skrif Skúla á bloggi hans sem er nú horfið, en ljóst er að hann gagnrýndi þar talsvert Íslam og hryðjuverk sem framin eru í nafni þeirrar trúar.  Hann gerði stundum athugasemdir við mín skrif, sérstaklega þegar ég var að skrifa um Íslam.  Þar var hann jafnan sammála mínum skrifum og bætti við að hann teldi kristni fremri íslamstrú.  Hans "gullni staðall" var því kristnin á meðan minn er húmanismi.  

Nú veit ég ekki hvort að skrif Skúla voru óvægin eða hlaðin gífuryrðum eða hreinlega bara sterk málefnaleg gagnrýni þar sem berar staðreyndir voru settar fram eftir heimildum sem hann taldi góðar og gildar.  Merkilegt er að ritstjórn mbl.is nefndi víst ekki nein dæmi þegar hún kvartaði við Skúla.  Hvernig átti hann því að verja sig?  Einnig er merkilegt að í frétt mbl.is af málinu er ekki nefnt hvaða lög Skúli átti að hafa brotið að mati lögmannsins.  Þetta hlýtur að vera lykilatriði málsins.

Ef við gefum okkur að Skúli hafi gerst "brotlegur" við lögin um bann við guðlasti sem eru einn af steingervingum íslenskra laga, þá verður það að teljast með ólíkindum að mbl.is hafi látið undan þrýstingi kvartana um að um guðlast (hæðni eða óvirðing sýnd trúarbrögðum) væri þarna á ferðinni.  Guðlast er ákaflega huglægt hugtak.  Hvað er guðlast?  Er það guðlast að segja "Guð er ekki til!" eða er það guðlast að segja "kenningar Íslam eru fullar af ofbeldi!"?  Er það guðlast að gagnrýna ákveðna trúarhópa og kenningar þeirra, þó að umræðan sé málefnaleg og studd góðum rökum? 

Enginn er bættur af því að beita illkvitni og niðrandi orðum um þann sem viðkomandi er að gagnrýna en hvenær eru orð niðrandi?  Var það niðrandi af breska barnakennaranum að nefna tuskubangsa barnanna "Múhameð"?  Átti hún skilið fangelsi fyrir það?  Hvers vegna lögðu Brétar nýverið niður guðlastslöggjöf sína? Það er vegna þess að það er of huglægt hvað kallast guðlast og hvað ekki.  Einnig hefur það runnið upp fyrir mönnum að fólk trúar og trúarkenningar eru ekki heilagar og eiga ekki að vera undanþegnar gagnrýni eða sérstaklega verndaðar umfram aðrar skoðanir. 

Aðgerð mbl.is sýnist mér vera aðför að málfrelsinu.  Þetta er naivisminn í hnotskurn.  Það er látið eftir æstu fólki sem kvartar bak við tjöldin með vísun í úrelt guðlastslög sem stangast á við málfrelsisákvæði stjórnarskrárinnar.  Þetta er akkúrat það sem Karen Jespersen og Ralf Pittelkow vara við í bók þeirra "Íslamistar og naívistar".   Hver verður næst látinn taka poka sinn?  Ég hef nú verið að undirbúa grein um uppgangsár Múhameðs spámanns í Arabíu en þær heimildir sem ég hef hafa nokkuð aðra mynd af manninum en birt var á dögunum í tímaritinu "Sagan öll".   Á ég ekki að þora nú að birta greinina? Gæti ég átt von á símhringingu frá lögmanni mbl.is? 

Athugið:

"Bloggfærslan er alfarið á ábyrgð skrifanda en endurspeglar ekki á neinn hátt skoðanir eða afstöðu mbl.is, og Morgunblaðsins."

Bara til að hafa það á hreinu

Óánægja með lokun umdeilds bloggs

Kompás leiðir líkur að stórfelldu misferli af hálfu stjórnanda á meðferðarheimilinu Byrginu

Það er stórvafasamt fyrir fjölmiðla að vasast í möguleg sakamál en ég skil samt löngun þeirra að vilja fletta ofan af einhverju sem lítur ekki vel út.   Hættan við þetta er sú að sýnd séu gögn í röngu samhengi þannig að sök gæti virst mun stærri en í raun er, nú eða einhver bendlaður við mál að ósekju.  Dóm götunnar er erfitt að taka til baka.  Í svona málum þarf mikillar nákvæmni við og gæta þess að allar upplýsingar séu réttar og metnar út frá vitnisburði allra.  Þetta ætti því að vera í höndum rannsóknarlögreglu.

En hvað á að gera ef stjórnendur svona stofnunar, starfandi fagaðilar þar, heilbrigðisyfirvöld, fjármálaeftirlit og lögregluyfirvöld standa sig ekki?  Hvað á að gera ef það er ekki hlustað á þetta fólk sem kvartar?  Ef enginn þorir að kæra þó nægar ástæður séu fyrir hendi?  Verða þá ekki einkaaðilar með hjálp fjölmiðla að grípa inní?  Einhvers staðar þarf að byrja baráttuna og fjölmiðlar hafa geysilegan áhrifamátt og því óbeint vald til þess að hreyfa við hlutum.   Ég er ekki viss um að það sé alltaf hægt að álasa fjölmiðlum fyrir svona umfjöllun.  Fjölmiðlar eru nokkurs konar sjáaldur þjóðarinnar og þessar fréttir hljóta að hafa nokkurn fælimátt gagnvart illvirkjum.

Í kjölfar svona frétta hefur skort vitræna siðferðislega umræðu um hlutverk fjölmiðla og fólk hefur varpað fram ásökunum fram og til baka.  Það er auðvelt að áfellast fjölmiðla, sérstaklega ef sá aðili sem um er rætt fremur sjálfsmorð, en ég held að hvert tilfelli verði að skoða fyrir sig.  Málfrelsi þarf að koma með ábyrgð og hina ýmsu siðferðislegu verðmæti eða hagsmuni þarf að meta hverju sinni.  Ég sé t.d. ekki tilgang í því að birta frétt um útbrunninn glæpamann sem er hættur að vera nokkrum ógnun en meti þáttagerðamaður það svo að efnið sé áríðandi vegna tregðu í löggæslu- og réttarkerfinu, neyðar þolenda og hugsanlegrar áframhaldandi hættu af brjótanda, get ég hugsanlega séð að varfærin frétt um málið þjóni tilgangi og geti verið til gagns þegar á heildina er litið.  Í því sambandi þarf að taka í reikninginn að ættingjar brjótanda geta liðið fyrir fréttina og því þarf ástæðan fyrir birtingunni að vera þeim mun sterkari. 

Í þessu tilviki þar sem maðurinn er umsjónarmaður meðferðarheimilis er um mjög stóra hagsmuni að ræða, þ.e. hagsmuni mikils fjölda fólks.  Heilsa og líðan margra til ófyrirséðrar framtíðar er í húfi.  Þá virðast einnig miklir fjárhagslegir hagsmunir í veði.  Sé um mikla sóun á fé ríkisins til meðferða að ræða er það stóralvarlegt mál.  Margar heilbrigðisstofnanir eru sveltar fjárveitingum og þurfa sífellt að skera við nögl og takmarka starfsemi sína.  Það er verulega alvarlegt mál ef tugum milljóna króna er skotið undan af ófaglæruðum aðilum sem byggja meðferðir á halelújasamkomum og múgsefjun.   Þetta er bæði fjárhagslegt og faglegt ábyrgðarleysi af hálfu yfirvalda.  Svona starfsemi á ríkið ekki að styðja. 

Það þarf að koma trúarofstæki út úr áfengis- og fíkniefnameðferðum.   Það samræmist ekki mannréttindum né faglegum starfsaðferðum að fólk sé ítrekað hvatt til að trúa á æðri mátt í svokallaðri tólf spora meðferð sem ekki virðist mega hreyfa við.  Það er margt gott í þessum sporum og víkur það að innri skoðun og breytingu á hegðun en tengingu þeirra við trúarbrögð þarf að linna.  Í byrginu virðist hafa farið fram öfgakennd útgáfa af þessum tólf sporum og kristni.  Það er stutt í öfgarnar þegar opnað er á "fagnaðarerindið".   Sjálfmiðað fólk getur notfært sér veikleika eiturlyfjaneytenda og notað erindi í biblíunni til að véla fólk til ákveðinna skoðana og hegðunar.  Þegar trúariðkun er í höndum slíkra glæpamanna er ekki spurt "af hverju".  Fólkið bara fylgir og hlýðir.

Vonandi kemur eitthvað jákvætt út úr þessari frétt Kompás þó mörg munu tárin falla.  Það er deginum ljósara að meðferðarkerfi fíkla þarf að skoða vandlega og ríkið og heilbrigðiskerfið þarf að taka fulla ÁBYRGÐ!