Fjölmiðlar og heilsa - sölumennska eða alhliða upplýsingar?

Hlutverk fjölmiðla í upplýsingagjöf til almennings í þjóðlöndum er mikilvægt. 

Fréttir, fréttaútskýringar og yfirlitsgreinar um flókin málefni geta gert mikið gagn.  Blaðamenn þurfa að hafa skynbragð á því hvenær mál geti verið umdeild og hvenær ekki.  Í umdeildum málum er mikilvægt að afla upplýsinga frá öllum hliðum málsins og gefa lesendum raunsanna mynd af hlutunum. 

Því miður virðist það vera svo að þetta sjónarmið verði útundan í blaðamennsku nútímans og það vantar meiri fagmennsku í vinnu þeirra.  Það vantar sérhæfða blaðamenn í umfjöllun um heilbrigðismál og vísindi, en oftar en ekki eru fréttir af rannsóknum úti í heimi afbakaðar og ófagmannlega orðaðar.  Settar eru fram áberandi en ónákvæmar fyrirsagnir og virðist tilgangurinn vera að vekja athygli til aukningar á sölu miðilsins, en ekki að vanda framsetninguna.  Fagmannleg sjónarmið eru látin víkja fyrir “sensationalisma”, þ.e. þeirri tilhneigingu að ýkja og magna upp til að fá meiri lesningu en ella. 

Meðhöndlun margra frétta- og blaðamanna á ýmsu “óhefðbundnu” sem iðkendur þess hafa viljað kalla lækningaraðferðir hefur því miður verið á par við forvitna óvita sem hafa gleypt við hinum ótrúlegustu frásögnum án þess að koma með neina fræðilega hlið frá fólki úr raunvísindum eða heilbrigðiskerfinu. Þetta hefur gerst hérlendis og víða í nágrannaríkjum okkar með þeim “árangri” að sala á hvers kyns kukli hefur aukist verulega. 

Með laugardagsblaði Morgunblaðsins (28.08.08) var sérblað með yfirskriftinni "Heilsa" á 24 blaðsíðum.  Þetta sérblað virtist þjóna litlum tilgangi öðrum en að laða að auglýsingar sjálfstæðra aðila í þjóðfélaginu sem bjóða upp á einhvers konar óhefðbundnar meðferðir, líkamsrækt eða fæðubótarefni.  Ekki var talað við fagfólk í t.d. Lýðheilsustöð, Krabbameinsfélaginu eða Hjartavernd, en nóg var af kynningargreinum fyrir fólk sem segist iðka einhvers konar "heildræna" meðferð eins og "austræna læknisfræði", osteópatíu, rope-jóga, indverskar öndunaræfingar og mikið notað orðalagið "líkami og sál".  Þá voru hreinar auglýsingagreinar eins og "Orkuskot sem dugar út daginn" um Jen Fe drykki og "Húðmeðferð heima í stofu" um Galvanic Spa húðnuddtæki og gel sem á að stöðva framleiðslu "öldrunarensímsins".  Ekki var þess getið að greinarnar væru auglýsingar, en það væri ótrúleg góðmennska af Morgunblaðinu ef að þessar hreinræktuðu sölugreinar væru ekki greiddar af viðkomandi söluaðilum.  Nokkrar ágætar greinar voru í blaðinu en þær voru í því miður í minnihluta og aftarlega í blaðinu, t.d. viðtöl við Björn Þór Sigurbjörnsson einkaþjálfara, Einar Einarsson hjá ÍAK og Gunnhildi Hinriksdóttur íþróttafræðing.

Margt í sjónvarpi á Íslandi hefur einnig verkið frekar dapurt og þjónað kuklurum sem ókeypis kynningarmiðlar undanfarin ár.  Stjórnendur Kastljóssins tóku sig verulega á hvað þetta varðar í fyrravetur og hættu að birta einhliða umfjallanir um nýjar meðferðir að mestu leyti.   

Erlendis hafa þáttastjórnendur stundum tekið þessa hluti föstum tökum og gert góðar úttektir eða sýnt fram á hvað er að gerast í raun með viðtölum eða prufunum á þjónustunni.   

Theodór Gunnarsson, bloggvinur minn sendi mér eftirfarandi sögu af sjónvarpsþætti sem hann sá í Danmörku fyrir rúmum tveimur áratugum síðan.  Hann leyfði mér að birta frásögnina.   Ég gef Theodóri orðið:  

 

"Snemma á níunda áratug síðustu aldar bjó ég í Danmörku og þá sá ég alveg stórkostlegan rannsóknarfréttaþátt sem mig langar að segja frá. 

Þátturinn var einskonar úttekt á óhefðbundnum lækningum í Danmörku á þessum tíma og gekk þannig fyrir sig að hópur fólks, sem seldi þjónustu sína á áðurnefndu sviði (hér eftir kallaðir þerapistar), var valinn til að koma í sjónvarpssal til að kynna aðferðir sínar.  Þegar þátturinn hófst var kynntur til sögunnar leynigestur sem gerður var opinber í lok þáttarins. 

Þerapistarnir, sem boðið var í sjónvarpssal, vissu ekki hver leynigesturinn var, en allir höfðu þeir þó hitt hann.  Þetta var ung og hraust kona, sem hafði verið send í ítarlega læknisskoðun, og síðan fengin til að hafa samband við alla gestina og panta hjá þeim tíma.  Hún mætti svo í skoðun hjá þeim öllum, þáði af þeim ýmis ráð, keypti af þeim lyf, og undirgekkst ýmsar meðferðir.  Hún lá undir pýramídum, gekkst undir heilun, hlaut krystal meðferðir, ilmolíumeðferð, pendúlar voru notaðir við greiningu, lithimnan í augunum grandskoðuð og svona mætti lengi telja. 

Fréttamennirnir höfðu farið til sumra og tekið myndir og viðtöl á vinnustaðnum og svo var spjallað við fólkið í sjónvarpssal og það fengið til að kynna aðferðir sínar við að lækna fólk af hinum og þessum kvillum.  Allt átti þetta að vera mjög til bóta og sennilegt til að lækna fólk af flestum krankleika. 

Sérstaklega man ég eftir einu atriði sem seint mun hverfa mér úr minni.  Fréttamaður er að spjalla við konu sem notaði pendúl til að greina vandann, og svo aftur til að velja lyfið sem sjúklinginn vantar.  Sjúklingurinn var látinn leggja lófann á borðið og svo tók þerapistinn pendúlinn í hendina og lét hann hanga yfir handarbakinu um stund.  Svo færði hann pendúlinn yfir safn af litlum glerílátum á borðinu.  Næst færði þerapistinn pendúlinn rólega yfir ílátin og eftir nokkrar sekúndur byrjaði pendúllinn að sveiflast í litla hringi yfir einu glasinu.  Þá var lyfið fundið og ekkert eftir annað en að taka við peningunum og afhenda lítið lyfjaglas. 

Fréttamaðurinn horfði á þetta allt saman og skaut inn spurningum.  Hann sagði svo við þerapistann:  "Maður gæti nú alveg ímyndað sér að þú gætir verið að hafa áhrif á pendúlinn og að það væri skýringin á að hann fer að sveiflast yfir glasinu."  "Nei.." sagði þerapistinn ákveðið, "þetta er sko silfurkeðja" og benti á keðjuna sem pendúllinn hékk í.  Þetta þarfnaðist ekki frekari skýringa og fréttamaðurinn sagði einfaldlega, "einmitt". 

Þarna fór margt skemmtilegt fram og margt skondið var demonstrerað fyrir áhorfendum.  En nú skipuðust veður í lofti.  Nú gerðust fréttamennirnir erfiðir og fóru að fara fram á rök fyrir því að eitthvert vit væri í þessu öllu saman.  Þeir fóru að fara fram á niðurstöður úr rannsóknum og heimtuðu sannanir og raunverulegar vísbendingar.  Svo var farið í það að gera grein fyrir ferli þessa fólks.  Hvað það væri menntað, hvar það hefði unnið og þess háttar.  Flest hafði það sáralitla menntun og hafði farið á nokkurra mánaða námskeið.  Þetta voru leigubílstjórar, dagmæður, rafvirkjar og hárgreiðsludömur.  M.ö.o. ósköp venjulegt fólk með litla menntun.  Sumir reyndu að fegra feril sinn með óljósum vísunum í heilbrigðiskerfið.  Einn auglýsti sig t.d. þannig, að hann væri búinn að starfa áratugum saman innan heilbrigðisgeirans.  Við nánari athugun kom í ljós að hann hafði unnið á lager á sjúkrahúsi við að afgreiða rekstrarvörur, sloppa og tréskó. 

Svo kom að rúsínunni í pylsuendanum.  Hulunni var svipt af leynigestinum.  Hún hafði semsé heimsótt alla þessa þerapista og í stuttu máli var ekki til það líffæri í henni sem þeir höfðu ekki dæmt sjúkt og illstarfhæft, þrátt fyrir að ítarleg læknisskoðun hefði áður leitt í ljós að hún færi stálhraust og við hestaheilsu.  Hún hafði keypt öll lyf sem henni var ráðlagt að taka inn og hulunni var svipt af nokkuð stóru borði sem var þakið allskyns meðalaglösum, jurtum og öðru dóti.  Þegar hér var komið var þetta orðið vægast sagt vandræðalegt fyrir þerapistana og andrúmsloftið rafmagnað. 

Leynigesturinn sagði reyndar frá einu atviki sem hún gat ekki útskýrt.  Hún hringdi í andalækni sem auglýsti sig í smáauglýsingum.  Hún sagði að hann hefði strax sagt við sig að hún ætti ekkert erindi við hann, þar sem hún væri við hestaheilsu.  Það eina sem plagaði hana væri að hún væri nánast blind á öðru auga.  Það sagði hún að væri einmitt tilfellið. 

Þarna var staddur læknir sem var í forsvari fyrir samtök sem áttu að stuðla að auknu samstarfi opinbera heilbrigðiskerfisins og óhefðbundna geirans.  Hann reyndi lengi að smjúga úr greipum fréttamannanna, en þegar honum var stillt upp við vegg varð hann að viðurkenna að allur þessi hópur sem þarna var í salnum væru líkast til loddarar."

---

Af þessari sögu sem Theodór deilir hér með okkur má sjá að það er ekki óalgengt að það fólk sem býður uppá óhefðbundnar meðferðir er ekki með grunnmenntun í náttúruvísindum og hefur enga formlega vísindalega þjálfun fengið.  Það getur ekki útskýrt meðferðir sýnar þannig að það standist vísindalega gagnrýni og greiningar þeirra á alheilbrigðri konu er ekki hægt að staðfesta með neinu móti læknisfræðilega.  Eftir standa fullyrðingar byggðar á furðulegum aðferðum eins og pendúlsveiflum sem enginn rökfræðilegur eða aðferðafræðilegur grunnur liggur fyrir. 

 Aðferðirnar standast ekki raunveruleikaprófun vísindanna og því er uppruni þeirra mjög líklega einungis úr ímyndunarheimi upphafsmanna þeirra.

Hið óútskýrða atvik varðandi andalækninn sem vissi einhvern veginn að leynigesturinn væri blindur á öðru auga, er ekki hægt að túlka nema sem eitthvað sem er athyglisvert og þyrfti nánari skoðun til að skera úr um hvort að um tilviljun, svindl eða raunverulega hæfileika var að ræða. Engum andalækni hefur tekist að sýna vísindalega fram á raunveruleika hæfileika sína þannig að líkurnar eru ekki með þeim.    

En aftur að spurningunni um fjölmiðla og heilsu.  Verða þeir að velja á milli sölumennsku (innkomu af sölu auglýsinga) og þess að gefa alhliða upplýsingar um heilsufarsmál?  Er ekki hægt að sameina þessa þætti betur, sérstaklega í áskriftarblaði eins og Morgunblaðinu?  Þarf virkilega að fórna gæðum og fagmennsku á altari ágóðans?  Eykur það ekki traust fólks til fjölmiðils á endanum ef að það er vandað til útgáfunnar? 

Fjölmiðill eins og Morgunblaðið hefur mikla dreifingu og langa sögu.  Blaðið hefur því mikla möguleika á því að ná til margra og hafa víðtæk áhrif með innihaldi sínu.  Það er í einkaeign, en sökum einstakrar stöðu þess í þjóðfélaginu, spyr maður sig þeirrar spurningar hvort að eigendur þess og ritstjórar geti ekki vandað betur til efnisinnihalds skrifa og frétta um heilsu?  Er til of mikils ætlast að biðja um vandaða blaðamennsku í einu stærsta og elsta dagblaði landsins?

Ég þakka Theodóri kærlega fyrir frásögnina af danska þættinum. 

Þá vil ég benda á ágæta þætti á Skjá Einum sem kallast "Bullshit" og eru umfjöllun töframannanna Penn og Teller um alls kyns hindurvitni og kukl sem grassera í vestrænum þjóðfélögum. 

Góðar stundir!

"Ef við sleppum hendinni af rótum okkar í Biblíunni..."?

Í vor sýndi RÚV fréttaskýringaþátt í umsjón Boga Ágústssonar sem fjallaði um ýmis vandamál sem steðja að ensku Biskupakirkjunni, en hún varð til við klofning Hinriks 8. frá Kaþólsku kirkjunni og uppkomu mótmælendahreyfingarinnar á 16. öld.  Í Englandi varð ekki til evangelísk-lútersk grein líkt og á Norðurlöndunum heldur sérstök útgáfa mótmælendatrúar í formi Biskupakirkjunnar. Enska Biskupakirkjan á sér ekki neinn yfirbiskup og ákvarðar sín mál með þingum biskupa frá breska Samveldinu og greinum Biskupakirkjunnar í Bandaríkjunum og Afríku. 

Biskupakirkjan hefur ekki fylgt eins vel þeim endurbótum sem mótmælendakirkjur á Norðurlöndum og Norðvestur-Evrópu, hafa komið á að nokkru leyti, t.d. varðandi vígslu kvenna í biskupsembætti og aukna sátt við samkynhneigð.  Í Bandaríkjunum gerðist það í frjálslyndu norðaustur fylki að samkynhneigður prestur var vígður til biskupdóms þar af Biskupakirkjunni amerísku.  Þetta olli miklum skjálfta og deilum innan alþjóðlega hlutans og var þessu ákaft mótmælt á þingi þeirra í Bretlandi.  Sumir biskuparnir ákváðu að sniðganga þingið í mótmælaskyni.  Mikilar deilur urðu innan Biskupakirkjunnar og voru skiptar skoðanir.  Ýmsir kirkjumeðlimir gerður aðkast að bandaríska samkynhneigða biskupnum á fundi og þeir tjáðu óánægju sína með hann í viðtölum.  Hvort að þessir meðlimir eru hinir dæmigerðu veit ég ekki, en ljóst er að þeir eiga stuðning hjá ýmsum biskupum. 

Að mörgu leyti minnti þetta mig á vandræðagang og kirkjuþingsdeilur innan íslensku þjóðkirkjunnar þegar það þurfti mikil átök til að fá meira bókstafstrúaðan hluta hennar til að slaka á kreddu sinni gagnvart vígslu samkynhneigðra para.  Það mál er ekki enn til lykta leitt því útgáfa þjóðkirkjunnar á hjónaböndum samkynhneigðra sem "staðfest samvist" er ekkert annað en mismunun.  Báðir stjórnarflokkarnir hafa séð í gegnum þetta og samþykktu á síðustu landsþingum sínum að lögin í landinu skyldu kveða á um eina hjónabandslöggjöf.  Eftir að búið er að ganga frá IceSave málinu, verður vonandi hægt að snúa sér að gerð laga um bætt mannréttindi á landinu.

Aftur að Biskupakirkjunni.  Hvers vegna sætta margir biskupar hennar og meðlimir sig ekki við samkynhneigðan biskup?  Þegar grannt er skoðað, snýst málið um hvað er siðferðislega rétt og rangt í þeirra huga.  Þetta er skólabókardæmi um muninn á siðferði byggðu á guðfræði og trú annars vegar og hins vegar mannvirðingu og skynsemi einni saman. 

Skoðum þetta nánar:

Kirkjugestur Biskupakirkjunnar í Englandi var spurður álits af fréttamanni RÚV um þessi mál:

Konan, sem augljóslega er kristin lýsti áhyggjum sínum og skoðun:  "Ef við sleppum hendinni af rótum okkar í Biblíunni, hvað stendur þá eftir?  Bara skoðanir fólks.. og Biblían er mjög skýr í sambandi við samkynhneigð."

Það þarf ekki vitnanna við um að konan, sem endurspeglar áhyggjur biskupanna einnig, er hér að koma að kjarna þess máls og dregur fram tvo mjög mikilvæga guðfræðilega punkta:

1. "Bara skoðanir fólks.."  Samkvæmt kristinni kenningu eru skoðanir Guðs mikilvægari en skoðanir fólks og því er konan trú sinni trú.  Ef þið trúið mér ekki, gluggið þá aðeins í Biblíuna.
2. "Og Biblían er mjög skýr í sambandi við samkynhneigð."  Um þetta standa reyndar talsverðar deilur innan kristinna trúfélaga og utan.  Fólk sem tekur alla Biblíuna alvarlega er flest sammála þessari konu, en þeir sem jafnan líta á kristni sem nær eingöngu orð Jesú Krists, eru snöggir að benda á að hann hafi ekki látið nein styggðaryrði falla í garð samkynhneigðra.  Reyndar eru engin orð um samkynhneigð eignuð Jesú í Biblíunni, hvorki neikvæð né jávæð, þannig að það er skiljanlegt að fólk sem leitar til Biblíunnar í leit að leiðsögn um afstöðu gagnvart samkynhneigð taki orð Páls postula sem hina gildu kristnu afstöðu.  Rómverjabréfið 1:26-28

Þess vegna hefur Guð ofurselt þá [mennina] svívirðilegum girndum.  Bæði hafa konur breytt eðlilegum mökum í óeðlileg, og eins hafa líka karlar hætt eðlilegum mökum við konur og brunnið í losta hver til annars, karlmenn frömdu skömm með karlmönnum og tóku út á sjálfum sér makleg málagjöld villu sinnar.

Í bréfi Páls postula til Korintumanna segir (6:9-10):

Vitið þér ekki, að ranglátir munu ekki Guðs ríki erfa? Villist ekki! Hvorki munu saurlífsmenn, né skurðgoðadýrkendur, hórkarlar né kynvillingar, þjófar né ásælnir, drykkjumenn, lastmálir né ræningjar Guðs ríki erfa.

Það fer því ekki milli mála að Páll postuli, sem á mikinn hluta efnis Nýja Testamentsins og einn helsti frumkvöðull kristninnar, telur samkynhneigð svívirðilega girnd, skömm, villu, kynvillu og saurlifnað.  Er því nokkuð óeðlilegt að kristið fólk sem vill taka orð Biblíunnar alvarlega og haga sér orðinu samkvæmt, skuli fordæma samkynhneigð?  Eins og kristna konan hér að ofan spyr, stendur þá nokkuð annað eftir en "bara skoðanir fólks" ef ekki er farið eftir boðun Guðs samkvæmt Páli postula í Biblíunni?

Dæmið um samkynhneigð er ekki hið eina sem sýnir að boðun Biblíunnar er á skjön við ýmsar þær húmanísku eða heimspekilegu skoðanir sem flest vestræn (sk. þróuðu löndin) þjóðfélög nútímans aðhyllast.  T.d. eru kvenréttindi, réttur til fóstureyðinga, réttur til að trúa ekki á Guð, réttur allra til frelsis yfir líkama sínum (afnám þrælahalds), mynd okkar af heiminum (ekki sköpunarverk), traust á læknisfræði (ekki bænir eða kraftaverk), samviskufrelsi (laus við erfðasynd og helvíti), siðfræði (t.d. nytjahyggjan), söfnun fjárs (frjáls markaður) og fleira komin til vegna frjálsrar hugsunar byggða á manngildi (húmanisma) óháð trúarlögmálum. 

Það er í raun ógerlegt fyrir siðaða manneskju nútímans að ætla sér að fylgja Biblíunni utan ákveðinna almennra grundvallaratriða í henni sem hvort eð eru sammannleg, eins og:

• Góðvilji og hjálpsemi - kærleikur.  Gullna reglan.  Setja sig í spor annarra.
• Sigra illt með góðu (gengur ekki allt upp þó). Sbr "mjúklegt andsvar stöðvar bræði, en meiðandi orð vekur reiði" (Orðskv. 15:1).
• Gefa glaður (sælla er að gefa en þiggja)
• Hógværð - enga fégirni, frekar andlega fjársjóði.  
• Monta sig ekki af góðverkum (ekki beint stefnan í dag).
• Gestrisni
• Virðing fyrir verkamönnum
• Elska náungann - huga að hag annarra
• Gefast ekki upp - barátta (Leitið og þér munið finna).
• Nota tímann viturlega
• Minnast þjáninga bandingja - minnsti bróðurinn
• Virða stjórnvöld og að þau hafi sérstakt vald (guðsríki nær því ekki yfir öll svið, sbr. "Gjalda keisaranum það sem keisarans er og Guði það sem Guðs er")
• Þreytast ekki að gera (rétt) gott, þ.e. þolgæði.
• Æðruleysi - hafa ekki áhyggjur af morgundeginum.  Stóismi Forn-Grikkja og Rómverja 1-2. aldar var háþróuð heimspeki æðruleysis og því var æðruleysið ekkert nýtt.
• Lof barna eftirsóknarvert.  Barngæska.
• Miskunnsemi - æri misjöfn þó í Biblíunni og talsverð dómharka í sumu.
• Huga að bágstöddum - ein af rósum frumkristninnar í Róm, sem vann henni hve mest fylgi.
• Heill hinum réttlátu - réttlætishungur.
• Vera seinn til reiði, þ.e. taumhald skapsmuna, en ekki tókst mörgum kristnum leiðtogum vel upp í þessu í gegnum aldirnar.
• Jafnræði - "það rignir yfir réttláta sem rangláta" - dæma ekki of hart.  Aftur, talsverðir misbrestir hafa orðið á þessu.
• Annar séns gefinn - "sæll er sá er afbrotin eru hulin".
• Friður metinn - "sælir eru friðflytjendur".  Aftur - ýmislegt sem boðaði eða réttlætti stríð þó.
• Virða eignarétt - "þú skalt ekki stela".
• Virða líf
• Virða loforð um trúsemi við maka

Þessi listi sýnir e.t.v. best af hverju kristið siðgæði er auðugt af ýmsu góðu og hefur lifað af gegnum aldirnar, en þegar jákvæða leiðbeiningu ritningarinnar skortir eða að orð hennar eru hreinlega andstæð nútíma hugmyndum okkar um mannvirðingu, jafnrétti, jafnræði, einstaklingsfrelsi og siðferðilegar ákvarðanir í flóknum siðferðilegum álitamálum (fóstureyðingar, líknardráp, ákvarðanir í réttarkerfinu, refsingar og margt fleira), vandast málið verulega fyrir kristnar manneskjur.

Í stórum könnunum (Gallup og Félagsvísindastofnun HÍ) hérlendis hefur komið í ljós að aðeins 8-10% Íslendinga trúa á hinn guðfræðilega kjarna kristninnar (allt "guðstalið" eins og það er gjarnan kallað), eins og trú á upprisun, meyfæðinguna eða líf í himnaríki eftir dauðann.  Þó að um 50% segjast vera kristnir og um 90% séu skráðir í kristin trúfélög, virðast samkvæmt þessu aðeins um 8-10% sem nota bókstaf Biblíunnar til að leiðbeina sér.  Með öðrum orðum; 9 af hverju 10 í kristnum söfnuðum (en 1/5 þeirra sem skilgreina sig kristna), eru líklegir til að velja sér hin almennu siðaboð kristninnar (í listanum hér að ofan) samkvæmt því sem á hljómgrunn í almennri skynsemi þeirra og passar við prófun við raunveruleikann, frekar en að fylgja boðun Biblíunnar í einu og öllu sem þar er skrifað.  Flestir í kristnum söfnuðum eru því það sem má segja "menningarlega" kristnir og fylgja í raun bara tíðaranda þjóðfélagsins í heild og eigin dómgreind hvað siðferðilega leiðbeiningu varðar.  Þetta er að mestu húmanískt viðhorf, þ.e. að skynsemi og raunsæi sé það sem mestu skipti.  Merkilegt er að þetta passar einnig við hina svokölluðu Fjallræðu Jesú þar sem hann átti að hafa sagt að kærleikurinn sé trú og von fremri.  Hin húmaníska útgáfa er sú að velviljinn sé lykilatriði í siðferðinu og saman með frelsi, mannvirðingu og samábyrgð. 

Það er því margt líkt með kristni og húmanisma, en guðstrúin hefur "yfirbyggingu" sem manngildishyggjan sér ekki þörf fyrir eða tilgang með.  Í kristni er siðferðið útskýrt með því að það komi frá yfirvaldinu "Drottni almáttugum, skapara himins og jarðar" og þarfnast það því ekki eiginlegs rökstuðnings.  Sem betur fer eru mörg hin almennu siðaboð kristninnar í ágætu samræmi við skynsemishyggju húmanismans og almenna raunhyggju í þjóðfélaginu, en þegar siðaboð kristninnar gera það ekki (t.d. varðandi samkynhneigð), vandast málið, vegna upprunans.  Eins og kirkjugesturinn hér að ofan segir, þá standa bara eftir "skoðanir fólksins".  Það er ekkert grín fyrir hinn sanntrúaða og leggja nákvæm orð Drottins til hliðar og fylgja túlkun hinna frjálslyndu (menningarlega kristnu) um að Jesú hefði viljað slaka á málum í nafni kærleikans.  Slíkt myndar stóra holu óöryggis og ótta um að kirkjan sé að spillast.  Hinn sanntrúaði (trúir samkvæmt bókstafnum) á ekki þann valkost að hugsa siðferðisleg álitamál út frá eigin skynsemi því siðfræði kristninnar byggir ekki á rökleiðslu eða stefnumiðaðri skoðun (T.d. nytjahyggjan setur stefnuna á hámörkun hamingjunnar) málanna, heldur eingöngu því að fylgja orði Guðs eins og það er ritað í hinni heilögu ritningu. 

Hinn sannkristni einstaklingur hefur því læst sig í endalausa klemmu milli orða Guðs og tíðaranda samtímans sem kemst að nýrri niðurstöðu vegna sífelldrar endurskoðunar mála og þróun rökræðunnar (hin vísindalega og skynsama nálgun).  Þannig hefur kristnin orðið að gefa bókstafinn (sértækar leiðbeiningar ritninganna) smám saman upp á bátinn vegna þrýstings frá húmanískri þróun, sérstaklega í vestrænum þjóðfélögum.  Þetta gerist með eftirfarandi móti:

• Kirkjan segir að Biblían hafi verið rangtúlkuð.  T.d. Páll postuli tali ekki fyrir munn kristinna í máli samkynhneigðra og almennur kærleiksboðskapur Jesú sé það sem gildi.
• Kirkjan segir að ákveðinn hluti Biblíunnar sé í rauninni ljóð eða líkingarmál, sbr. sköpunarsagan, sem af "sjálfsögðu" útskýri ekki þróun lífvera eða tilurð mannsins.  Samt hætta þeir ekki að þylja upp orð eins og "sköpunarverkið" og "skapari himins og jarðar".
• Kirkjan segir að um þýðingarvillur sé að ræða, eða hreinlega breytir Biblíunni undir yfirskyni "nýrrar þýðingar" til að gera hana boðlegri samtímanum.  T.d. breyting á persónufornöfnum í nýjustu "þýðingunni" til þess að höfða til beggja kynja, í stað einungis karlmanna.
• Kirkjan segir að Gamla Testamentið (sem er fullt af hinum reiða, hefnigjarna Guði og ýmsu ofbeldi) sé hluti af gamalli arfleifð en ekki í raun (hin siðbætta) kristni samkvæmt Frelsaranum.
• Kirkjan gefur eftir án sérstakra útskýringa. Stundum verður biskup að segja af sér eða annar trúarleiðtogi nær yfirhöndinni, til þess að breytingin nái í gegn. 

Það er ljóst að boðorðasiðfræði (guðfræði: The Divine Command Theory) trúarbragða gengur aldrei upp til lengdar.  Það er vissulega til mikillar einföldunar fyrir marga að eitthvað sé bara "bannað af Guði" og þannig þurfi ekki að blanda neinum tilfinningum í málið eða efast um hlutlægni þeirra sem taka ákvarðnir skv. boðorðum Guðs.  Ef allir fara eftir lögmáli Guðs virðist ekki vera gert upp á milli fólks.  Þá helgast meðalið af því að uppskera verðlaun á himnum á efsta degi.  Hinn trúaði þarf ekki að leita annars tilgangs fyrir því að gera rétt. 

Sé þessi guðfræðilega forsenda siðferðis samþykkt lendum hins vegar við í alvarlegri þversögn sem t.d. Forn-Grikkinn Sókrates koma auga á löngu áður en kristnin fæddist.  (Boðorðanotkun trúarbragða var ekki ný á nálinni í kristninni)  Lítum á valkosti hins trúaða til útskýringar á siðferði samkvæmt boðskap Biblíunnar:

1. Við eigum að vera sannsögul því að guð fyrirskipar það.  Sannsögli er því mögulega hvorki góð né slæm, heldur einungis rétt af því að guð setti fram boðorð um hana.  Guð getur búið til boðorð eftir eigin vilja og gæti því skipað fólki að ljúga.  Lygin yrði þannig að dygð ef hún væri skipuð af Guði.  Geðþótti Guðs ræður (eins og afstaða hans til samkynhneigðar) og það á að vera gott það sem hann boðar hvort sem að það er sannsögli eða lygar.   Með þessu fellur hugmyndin um óbrigðula "gæsku Guðs" því það gengur ekki upp að Guð sé jafn lofsverður fyrir að fyrirskipa sannsögli eða lygar. 
2. Guð segir okkur að segir okkur að segja satt af því að það er rétt.  Guð sem er alvitur veit að sannsögli er betri en fals og því eru ákvarðanir hans ekki háðar geðþótta.  Um hann má því segja að hann sé góður.  Þetta virðist hafa leyst allan vanda guðfræðinnar en í raun hafnar þetta hinum guðfræðilega skilningi á réttu og röngu.  Með þessu erum við að segja að það sé til mælikvarði á það hvað sé rétt og rangt óháð vilja Guðs.  Það að guð viti eða sjái að sannsögli er réttari en fals, er allt annað en að segja að hann geri hana rétta.  Þannig að ef að við viljum vita af hverju við eigum að vera sannsögul, er ekki mikið vit í svarinu "af því að Guð skipar svo fyrir".  Það má þá spyrja áfram; "af hverju skipar Guð svo fyrir".

Frá trúarlegu sjónarmiði er vart hægt að sætta sig við að boðorð Guðs byggist á geðþótta og að gæska Guðs sé ekki til staðar (1) og því verður að fallast á að til sé mælikvarði á rétt og rangt, sem sé óháður vilja Guðs (2).  *

Þessi rökleiðsla sýnir að siðferði byggt á boðorðasiðfræði (boðorðakenning) lendir í andstöðu við hugmyndina um gæsku Guðs (og dómgreind) og því er það guðlaus mælikvarði sem í raun er viðmiðið.  Þetta hafa frægir guðfræðingar (d.d. Tómas frá Aquino) viðurkennt, en ýmsir aðrir maldað í móinn og sagt að samt komi Guð einhvern veginn inní það hvað sé rétt og rangt.  Málið fer þá bara í endalausa hringi.  Rétt eins og það er ekki hægt að sýna fram með neinum rökum að Guð sé til, þá er ekki hægt að sýna fram á það með rökum að siðferði geti byggt á skipunum algóðs Guðs. 

Til þess að lifa af og falla ekki í djúpa ónáð hjá íbúum vestrænna þjóða þarf kirkjan að fallast á hinn óguðlega mælikvarða góðs og ills, rétts og rangs (veraldlegur mælikvarði skynsemishyggju og manngildis) og nota þær afsakanir (sjá að ofan) sem hún hefur svo oft notað í "ósigrum" sínum frá því að Upplýsingin með húmanismanum tók að breyta heiminum frá miðri 16. öld.  Til þess að sundrast ekki og missa ekki alla fylgjendur sína þarf kirkjan að fylgja hinum móralska tíðaranda.  Hún hefur sjaldnast sjálf átt frumkvæði að breytingum því að lögmál Guðs Biblíunnar um að hún sé heilög festir kirkjuna í kreddufestu og íhaldssemi.  Bókstafurinn tapar því á endanum, ellegar tapar kirkjan fólkinu.  Þesskonar eftirgjöf verður því í raun "sigur" kirkjunnar því að hún verður húmanískari og meira í sátt við hinn almenna meðlim í kjölfarið.

Það er því innbyggð hræsni (eða siðferðileg mótsögn) í kristni og þeim trúarbrögðum sem byggja á boðorðasiðferði.  Þegar boðin og bönnin ganga ekki upp, er þeim kastað burt til að halda í vinsældir, lifibrauð og völd yfir hugarfari og siðferði fólks.  Sagan er jafnvel fölsuð og framfarirnar þakkaðar eingöngu umbótaeðli kristninnar, þegar í raun varð kristnin að gefa eftir vegna þróunar í húmanísku siðferði.  (Sjá má slíka sögufölsun í inngangi Aðalnámsskrár í kristinfræði, siðfræði og trúarbragðafræði þar sem sagt er að siðferðisgildi þjóðarinnar séu upprunin úr kristni en ekki minnst á t.d. ásatrú eða húmaníska heimspeki. Sjá gagnrýni mína nánar hér) Forsendur siðferðis geta aldrei verið vegna "algóðs Guðs" eins og hér hefur verið rakið.  Í hinum endurbætta siðferðiskjarna er síðan áfram haldið að klæða hann guðfræðilegum búningi með skrautlegum seremóníum, fallegum trúarbyggingum, bænum og fögru orðagjálfi um sköpunarverkið og að Guð sé kærleikur sem gæði lífið æðri tilgangi.  Áfram er haldið uppi blekkingunni um að allt eigi upphaf í Guði, þrátt fyrir að hafa fallist á annað í raun.  Þessum leik er síðan haldið uppi af ríkinu.

Án samfélagsins, þ.e. meðlima sinna væri kristin kirkja lítið annað en úrelt lífsskoðunarkerfi sem hugsanlega hafði ýmsar framfarir að færa fyrstu 1200 útbreiðsluárin sín til þjóðfélaga sem skorti t.d. skipulega hjálp til bágstaddra í menningu sína, en hefur um leið verið helsti dragbítur framfara (einstaka prestar þó góðar undantekningar) og sérstaklega síðustu 800 ár sín eða svo.  Þvert ofan í boðskap eigin ritningu hefur hún safnað gríðarlegum auði og situr á öllum sérréttindum sem hún hefur aflað sér eins og ormur á gulli.  Eins og listi hins góða boðskaps kristninnar hér að ofan gefur til kynna þá hefur hún stuðlað að ýmsu góðu, en það er kominn tími til að þróa okkur áfram og yfirgefa hina óþörfu og ímynduðu hugmynd um "Guð" þar sem hún hjálpar okkur ekki til að vita muninn á réttu og röngu.  Fyrir þjóðfélög að burðast með trúarbrögð er eins og að reyna að aka inní framtíðina með handbremsuna á.  Guðshugmyndin er ekki bara óþörf, heldur er hún einnig til travala.

Á endanum eru það "bara skoðanir fólks" sem bera okkur inní framtíðina því það er í raun ekkert "bara".  Skoðanir okkar, fólksins, eru ein dýrmætasta eign okkar og við þurfum að halda flækjustiginu sem minnstu og sem flestum upplýstum til að skapa betra líf.  Vanmetum ekki hugann og það sem við getum áorkað með velvilja og raunsæi að leiðarljósi!

Góðar stundir og þakkir fyrir að hafa þolinmæði til að lesa þetta langa grein!

* Sjá nánar í bókinni Straumar og stefnur í siðfræði, kafli 4; Eru trúarbrögð forsendur siðferðis, höf. James Rachels (þýð. Jón Á Kalmannsson), Siðfræðistofnun HÍ og Háskólaútgáfan 1997.

Hvað er kukl?

Hér ætla ég að koma með skilgreiningu á því hvað kukl er, því það er mikilvægt að ekki skapist neinn misskilningur um það hvað talað er um í þessu sambandi.  Fyrst ætla ég þó að lýsa aðeins hluta af þeim viðbrögðum sem ég hef fengið frá verjendum "óhefðbundinna lækninga" eða kukls því að þar kennir ýmissa grasa sem er vert að huga að.

Undanfarnar vikur hefur talsvert gengið á hér í athugasemdum við blogg mín um detox og annað kukl.  Iðkendur þessara "óhefðbundnu lækninga" hafa sumir hverjir orðið ári sárir yfir skrifum mínum og kallað mig dóna, yfirlýsingaglaðan eða hrokafullan.  Sumir þeirra hafa komið með langar athugasemdir þar sem miklu púðri er eytt í að benda á ófullkomleika læknastéttarinnar, rétt eins og það bæri í einhver bætifláka fyrir þau gervifræði sem ég kalla kukl.  

Kona ein, Agný að nafni, taldi ástæðu til að spyrja mig hvort að ég teldi mig vera í hópi "löggiltra, vestrænna" kuklara og sagðist bera ör eftir þá.  Hún þakkaði mér fyrir (í kaldhæðni) að kalla hana kuklara, en hún sagðist vera cranio"kuklari" (aftur í kaldhæðni), þ.e. höfuðbeina- og spjaldhryggsjafnari.  Þá taldi Agný iðkun sinni (m.a. að reyna hreyfa heilahimnur) til málsbóta að lýsa því yfir hversu svakalegt það væri hvernig læknar færu með höfuð barna í fæðingu með beitingu sogklukkna.  Sýnishorn frá Agný:

Hvað þá með helvíts sogklukku/drullusokkinn sem sogar sko heilabúið með og togar mænuslíðrið líka upp..jafnvel það mikið ( að ég tel) að hásinarnar verði stuttar....og tengurnar sem kreista saman höfuðkúpuna valdi ekki skaða..

Heilabú-hásinar!  Hvað ætli komi næst? Heila-hásinaréttingar?  Hún benti á grein skólastjóra "cranio"kuklsins sem hún þýddi og birti á blogginu sínu.  Þar fer skólastjórinn í gegnum "fræðin" og telur loks upp þann aragrúa sjúkdóma eða kvilla sem meðferðin á að hafa gagnast við.  Fjöldinn er svo mikill að mér er spurn í að vita hvað hafi hindrað hann í að bæta svona 50 sjúkdómum til viðbótar.  Kannski skortur á fjölbreyttari batasögum einstaklinga? 

Haraldur Magnússon osteopati reis upp til varnar nuddi og sagðist hafa áreiðanlegar rannsóknir fyrir því að það hefði meiri áhrif en að vera aðeins til þæginda.  Ég hef ekki kallað venjubundið nudd kukl, en talið það meðal meðferða sem hafa ekki sannaða virkni.  Samt uppskar ég hálfgerð bókarskrif Haraldar í athugasemdafærslu hjá mér og þar sem eftirfarandi perla leit dagsins ljós:

Mér er það algjör ráðgáta afhverju stór hluti lækna hér á landi (takið eftir að ég alhæfi ekki með því að segja allir) séu svona hatrammir gagnvart óhefðbundnum aðferðum. Þetta er ekki svona í mörgum öðrum löndum.

Svo gaf hann dæmi m.a. frá Bretlandi þar sem læknar störfuðu með hómeópötum á sérstökum hómeópataspítölum.  Það er mér mikill léttir að slík starfsemi skuli ekki vera hérlendis. Það er athyglisvert að Haraldur tali um hatramma afstöðu, þegar afstaðan byggir á gagnrýni á tilgátur og aðferðir hómeopata, en ekki persónuleika þeirra og engin hatursfull orð eru látin falla. Íslenskir læknar hafa að mestu látið hómeópata í friði með kukl sitt nema þá helst ég, Magnús Jóhannsson og nokkrir aðrir.  Er það hatrammt að kalla það sem maður telur byggt á gervivísindum kukl?  Kannski er það hart fyrir þá sem stunda það sem ég kalla kukl, en tæpast hatrammt.  Aftur myndu e.t.v. einhverjir kalla þau orð (dóni, hrokafullur, yfirlýsingaglaður o.fl.) hafa fallið úr munni verjanda þessara gervivísinda um mig sem hatrömm, en ég lít ekki á það þannig.  Kannski eru þau dálítið andúðarfull en ekki hatrömm gagnvart mér og mínum skrifum. 

Gagnrýni mín á kuklgreinar stýrist ekki af andúð við fólkið sem iðkar þær heldur áhyggjum af því að kerfi blekkinga nái að fanga fleira fólk og að mikil vinna og tími fari í að nema og ástunda gagnslausa hluti.  Að sjálfsögðu lítur það ekki þannig út í augum hins sannfærða kuklara og gagnrýni mín túlkast sem árás á það og vinnu þeirra.  Þegar fólk er gjörsamlega sannfært um að nýju fötin keisarans séu í raun hin fallegustu og nytsamlegustu föt, þá hljómar sannleikurinn um að það standi í raun nakið, ákaflega særandi. 

Hvað er þá kukl?  Hér er skilgreining mín á kukli:

• Meðferð sem boðin er fólki (gegn gjaldi eður ei) til þess að lækna kvilla/sjúkdóma eða bæta líðan og byggir á eftirfarandi:
  1. Sú hugmyndafræði sem að baki þeirrar meðferðar (eða meðferða) sem boðin er, er ekki reist á viðurkenndum þekkingargrunni raungreina og stangast á við hana að einhverju eða öllu leyti.  T.d. tilgátur á bakvið heilun og hómeópatíu ("líkt lækni líkt").
  2. Hugmyndafræði þessara meðferða er betur útskýrð með ímyndun eða óraunsæjum tilraunum upphafsmanna til að finna einhverjar lausnir á heilsufarsvanda.  Engar rannsóknir sem fjöldi óháðra aðila hefur getur stutt liggja fyrir. 
  3. Meðferðin sjálf og aðferðafræði hennar stenst ekki skoðun í ljósi viðurkenndrar þekkingar í raunvísindum og á mannslíkamanum.  Það vantar rökvíst samhengi, verkunarmáta eða mekaník sem hægt er að sýna fram á með rannsóknum.  T.d. ganga remídíur hómeópata þvert á alla þekkingu um það hvað þarf til svo að efni hafi áhrif á lífræna ferla í líkamanum og komi því einhverju til leiðar. 
  4. Það eru ekki neinar vandaðar rannsóknir sem sýna fram á virkni meðferðarinnar umfram lyfleysuáhrif (óskhyggja mannsins).  Ath: Jafnvel þó að tiltekin meðferð passi við skilgreiningu á kukli skv. liðum 1-3 hér að ofan, má í sumum tilvikum réttlæta það að gera svokallaða klíníska meðferðarrannsókn á henni ef að einhver sannfærandi vitnisburður fjölda fólks sé fyrir hendi um að meðferðin virki.  Þetta á sérstaklega við um meðferðir með jurtalyfjum eða einhvers sem þó hefur einhverja mögulega efnafræðilega eða mekaníska (t.d. nudd) verkun á líkamann.  Þetta eru mjög vandasamar rannsóknir og þarf að gera eftir hæstu stöðlum.  Leiði slíkar rannsóknir ekki í ljós virkni umfram lyfleysu eða óvirka samanburðarmeðferð, þá á að hafna meðferðinni.  Fólk í kukli neitar oft að horfast í augu við þetta.
  5. Sala eða iðkun á meðferð sem passar við liði 1-4 hér að ofan og það gefið í skyn, sagt líklegt eða lofað að meðferðin skili bata eða lækningu á kvillum eða sjúkdómum.  Dæmi: gefið í skyn að "detox" lækni sykursýki eða liðbólgur eða að remidía hómeópata lagi eyrnabólgu. 
  6. Sala eða iðkun á meðferð sem liðir 1-3 eiga EKKI við um og það er ekki ljóst hvað klínískar meðferðarrannsóknir hafa leitt í ljós (t.d. nudd) varðandi gagnsemi fyrir afmarkaða hluti (t.d. vöðvabólgu), en samt alls kyns læknandi áhrifum haldið fram af hálfu meðhöndlarans. Dæmi: Kírópraktor sem segist geta hnykkt út asthma barns.

þetta er svolítið flókið en mannleg hegðun er sjaldnast einföld þannig að það er ekki úr vegi að setja smá púður í þetta.  Til einföldunar má taka þetta saman nokkurn veginn í þessari setningu:

• Kukl er iðkun meðferðar sem á sér ekki stoð hugmyndafræðilega út frá viðurkenndri þekkingu á lífheiminum, stenst ekki aðferðalega skoðun raunvísindanna og hefur ekki verið rannsökuð með vönduðum klínískum meðferðarrannsóknum eða ekki staðist þær. 

Þetta er skilgreiningin, en kuklari mun gjarnan gagnrýna hana fyrir þá sök að hin "viðurkennda þekking" sé í raun ekki nógu góð og það eigi ekki að útiloka neitt.  Kuklarann vantar samt rök fyrir þvi hvers vegna maður eigi að taka meðferð hans alvarlega.  Hann fer einfaldlega fram á það við fólk að honum sé trúað og að því sé óhætt að prufa.  Hann bendir gjarnan á hvar þekkingu raunvísindanna sé ábótavant, en getur ekki hrakið þá þekkingu sem er til staðar.   Hann horfir fram hjá þeim mikla grunni sem er búið að byggja og hefur oftast litla þekkingu á honum, þ.e. lífeðlisfræði, lífefnafræði, líffærafræði, sjúkdómafræði og svo framvegis.  Það eru ýmsar undantekningar á því en þá er eins og viðkomandi hafi blokkerað út þá varnagla sem þarf að hafa þegar ályktað er um það hvort að tiltekin meðferð standist skoðun eða ekki.  T.d. það litla hlutfall lækna sem virðast gleyma þeirri staðreynd að sönnunarbyrðin liggur hjá þeim sem kemur með undarlega tilgátu en ekki þeim sem gagnrýna hana og trúa ekki. 

Það má aldrei gleymast að mannskepnan er fær um að ímynda sér alls kyns hluti og er fær um að blanda ímynduninni við veruleikann eða skipta veruleikanum út fyrir ímyndunina.  Stundum er þessi ímyndun komin fyrir góðar meiningar einar saman eða óháð meiningu, en stundum er hreinlega um pretti að ræða í von um ágóða og/eða upphafningu.  Stórir hópar fólks, m.a. heilu þjóðfélögin hafa orðið fyrir því að taka ímyndanir upp á sína arma og gengið á þeim um tíma í mikilli hamingju, en síðan rekið sig harkalega á raunveruleikann.  Óhlutdrægni, greinandi hugsun og vísindaleg vinnubrögð eru besta trygging okkar fyrir því að verða ekki fórnarlömb hugmyndakerfa sem aðeins á yfirborðinu virðast góðar lausnir en eru í besta falli gagnslaus tímaeyðsla og í versta falli hættuleg og skaðleg iðkun.  Kukl er fyrirbæri sem fellur undir þetta.  Því fyrr sem við áttum okkur á því að það er heilmikið kukl í gangi og lærum að þekkja það, því betra og því fyrr sem við lærum að nýta mesta auð okkar, fólkið í landinu, til raunsannra starfa til uppbyggingar heilsu og annarra góðra þarfa, þá mun okkur vegna betur. 

Látum engan segja okkur sem kemur fram með eitthvað ótrúlegt og á skjön við viðurkennda þekkingu, að það sé okkar að afsanna orð viðkomandi.   Sönnunarbyrðin liggur hjá honum/henni.

Munum einnig að aldur hugmyndakerfa eða fjölda iðkenda hefur ekkert með sannleiksgildi þeirra að gera.  Við þurfum að vera auðtrúa sem börn, en sem fullorðnir einstaklingar verðum við að axla ábyrgðina sjálf og gera strangar kröfur til þess sem við trúum.  

Góðar stundir!

Sannir ameríkanar eru enn til!

Hverjum þykir sinn fugl fagur og nú hef ég fundið fallegan amerískan örn sem talar undurfagra tónlist í mín eyru.  Hlustið kæru! Hlustið!

Húmanistinn Pete Stark er fyrsti þingmaður Bandaríkjanna til að lýsa því yfir opinberlega að hann sé guðlaus.  Þetta er greinilega hinn vænsti maður og amerísk hetja í sinni sönnu mynd.  Hann veit hvað landsfeðurnir, Thomas Jefferson og félagar áttu við með aðskilnaði ríkis og kirkju.  Verst að íslensk stjórnvöld hafa aldrei skilið það fyllilega, en það er ekki öll von úti. ;-)

Eftir að hafa lesið um viðbjóðsleg sæmdarmorð í Jórdaníu (og Norðurlöndunum þar áður) og séð kvenhatara og ofbeldisseggi í sænsku krimmamyndinni "Karlar sem hata konur", voru það Leifur Geir og Pete Stark sem björguðu deginum. 

Hreinn viðbjóður - og viðurkenndur í þokkabót

Mál af þessu tagi fylla mann óhug og viðbjóði yfir menningu sem getur látið svona sæmdarsvik og sæmdarmorð líðast.  Það er eitthvað mikið að í þjóðfélagi sem leggur það að jöfnu að hlaupast undan ráðhag foreldra um að giftast manni eftir þeirra vilja og að fyrirgera rétti sínum til lífs.  Fari allur postmodernismi (menningarleg afstæðishyggja í siðferði) fjandans til því svona hluti er aldrei hægt að réttlæta.  Fari þessar testósterónfnykjandi karlveldisbullur norður og niður, því verri verður ekki kúgun kvenna en þetta. 

Læknir (karlmaður um þrítugt) frjá Jórdaníu sem ég kynntist í New York í sérnámi mínu þar á árunum 1998 - 2001, sagði mér frá ýmsum háttum í menningu sinni.  Hann útskýrði að hann myndi ekki taka konu sína til baka í þriðja sinn ef að hann myndi fyrirgefa henni tvisvar fyrir "misgjörðir".  Þriðja skiptið væri alger skilnaður og þá ætti hún enga möguleika á því að giftast aftur, hvorki honum né öðrum körlum.  Ég lýsti yfir undrun minni á þessu og þá sagði hann þessi "gullnu" orð sem ég gleymi seint:

Mannréttindin eru ágæt en þau eru ekki fyrir okkur

og hló svo við af miklu sjálfsöryggi.  Hann eignaðist skömmu síðar stúlku með konu sinni og sagði brosandi að faðir hans hefði sagt:

Þú gerir bara betur næst!

Þá talaði hann um hversu Ísraelsmenn væru slæmir og hefðu rekið föður hans og fjölskylduna af landi þeirra í Palestínu.  Það væri ekki þeirra val að vera Jórdanir nú.  Ég átti bágt með að vökna um augun, þó að í þeim efnum hefði hann ýmislegt til síns máls.

Viðbjóður!  Það er bara ekkert annað orð betra um þessi smánarlegu morð sem kennd eru við heiður.  Hvaða heiður? 

Myrti systur sína

Kukl fyrir ungabörn

Ég heyri æ oftar af því að nýbakaðir foreldrar leiti til kuklara eins og Bowen nuddara eða spjaldhryggs- og höfuðbeinajafnara vegna óværðar barna sinna, sérstaklega ef læknar hafa ekki ráð við henni.  Óværð ungbarna getur haft ýmsar orsakir en ein sú algengasta er iðrakveisa, sem er vegna krampa í görninni af óþekktri orsök.  Þarmarnir eru að venjast mjólkinni og smám saman að koma sér upp bakteríuflóru.  Það getur kostað einhver ónot og því ókyrrast börnin.  Þessi svokallaða ungbarnakveisa gengur yfirleitt yfir á nokkrum dögum eða vikum, en í undantekningartilvikum á nokkrum mánuðum.  Þegar barnið er svo látið í hendurnar á kuklara sem þykist vera að breyta efnaskiptum í líkamanum (Bowen ruglið) eða hreyfa við heilahimnunum (Höfuðbeina og spjald.. ruglið) er allt eins líklegt að barnið lagist af sjálfu sér daginn eftir eða skömmu síðar, algerlega óháð kuklgjörningnum.  

Ungabörn og foreldrar þeirra eru alveg kjörin fórnarlömb kuklara.  Í fyrsta lagi mun barnið ekki kvarta og getur ekki sagt í neinum smáatriðum af eða frá hvort að það hafi haft gott af meðferðinni eða ekki.   Í öðru lagi eru foreldrar ungabarna oft óörugg og hrædd við óværð barna sinna og eru tilbúin að reyna alls kyns hluti svo framarlega sem það skaði ekki barnið.  "Hverju höfum við að tapa?" kunna foreldrarnir að spyrja og telja það þess virði að prufa eitthvað svona "óhefðbundið" í þeirri veiku von að það gagnist.  Skítt með kostnaðinn, enda lítur það ekki vel út ef að foreldrar eru að spara við eitthvað sem gæti mögulega bætt líðan barna þeirra. 

Spurningin sem eftir stendur er því hversu stórt þetta "mögulega" er? og hvort að það sé eitthvað vit í því að elta uppi allt sem sagt er að "mögulega" gagnist án meðmæla lækna fyrir því?  Gæti það verið að það að vera þátttakandi og greiðandi fyrir svona meðferð geri ekkert gagn fyrir barnið og í raun samfélaginu ógagn með því að ýta undir kukl?  Kannski er til of mikils ætlast að spyrja svona ábyrgðarfullt því fólk hugsar ekki oft um að það setji öðrum dæmi með hegðun sinni, a.m.k. ekki í þessum efnum. 

Svarið er eftirfarandi: Heilinn er fær um að ímynda sér alls kyns hluti og það er einn dásamlegasti eiginleiki mannsheilans að geta gert sér þannig í hugarlund allan fjandann, bæði fallega hluti og ljóta og í öllum víddum og breiddum, raunsæja og óraunsæja.  Svo er það einnig vitað (af flestum) en oft gleymt að manneskjan er alveg einstaklega dugleg við að rugla saman tómri ímyndun og raunveruleikanum.  Þessi dugnaður er bæði ómeðvitaður og meðvitaður, sjálfráða og ósjálfráða.  Það fólk sem hefur hve best gert sér grein fyrir þessu undanfarnar aldir hefur þróðað aðferðir til að greina á milli þessarar ímyndunar (sem er oft hjálpað verulega af óskhyggjunni) og raunveruleikans svo að við gætum séð hvað virkar í formi greiningaraðferða og meðferða og hvað er bara plat.  Þessar aðferðir eru kallaðar vísindi og fólkið klára vísindamenn, en aftur þeir sem hafa haldið áfram í ímyndunarlandinu stunda kukl og eru kuklarar.  Kuklarar eru oft hið besta fólk, bara fáfróðir eða blindir á vísindalegar aðferðir.  Kuklarar finnst gott að fara einhverjar stuttar leiðir að því að lækna fólk og grípa í ósannaðar og óviðurkenndar aðferðir sem sagðar eru virka af leikmönnum með mikinn vilja til að sannfæra aðra um aðferð sína en enga vísindalega getu.  Þetta fólk talar sitt lingó - kukllingó sem inniheldur jafnan orðin:

lækningarmáttur líkamans, orkustöðvarnar, ónæmiskerfið, afeitrun, afeitra, heila, heildræn, náttúrulegur, forn fræði, orkubrautir, jin og yang, ofnæmi, ójafnvægi o.fl.

Síðan er jafnan líst einhverjum fræðum sem eiga sér ekki stoð, hvorki rökfræðilega né út frá rannsóknum, í viðurkenndum grunngreinum raunvísindanna.  T.d. orð höfuðbeinakuklara um að þeir geti hreyft höfuðbeinin og haft áhrif á flæði heila- og mænuvökva eru algerlega úr lausu lofti gripin og eru óhugsandi út frá lífeðlisfræðinni og líffærafræðinni og eru ekki studd með neinum rannsóknum.  Sama má segja um tilgátur hómeópata um gagnsemi remidía þeirra. 

Foreldrar verða að gera sér grein fyrir því að hægt er að blekkja fólk í stórum stíl og það eigi ekki að treysta hverjum sem er fyrir heilsu barna sinna.  Það dugir ekki til að einhverjir hafi góðar fyrirætlanir og þykist vera sannfært.  Vísindi og meðferðir við sjúkdómum eru ekki leikur fólks með almenna grunnmenntun og helgarnámskeið í einhverjum óviðurkenndum handahreyfingum, sama hversu faglega nafn þeirra hljómar.  Svokallaðir græðarar eru skráðir sem slíkir samkvæmt lögum en eru ekki með neina viðurkennda heilbrigðismenntun og eru EKKI heilbrigðsstarfsfólk. 

Tökum smá hugarleikfimi hér:  Gefum okkur hið ólíklega að höfuðbeinajafnari gæti hreyft við höfuðbeinum barna, jafnvel þó að í örlitlu mæli væri eins og þeir vilja halda fram.  Ætla foreldrar þá að trúa því að það geti læknað eitthvað?  Hvað með spurninguna - getur slíkt stórskaðað heilahimnur og æðar í höfðinu?  Er það æskilegt að hreyfa við beinum sem eiga að vernda heilann frá óæskilegum þrýstingi og hnjaski?  Bein sem eru einungis deig í barnæsku vegna þess að þau þurfa að stækka til fullorðinsára en ekki af því að það sé æskilegt að þau hreyfist til.  Hvað koma þessi bein, heilahimnunar eða mænuvökvinn eitthvað við óútskýrðri óværð ungbarna eða iðrakveisu þeirra?  Hvar eru rannsóknirnar sem sýna að eitthvað snifsi af slíku orsakasamhengi sé til staðar? 

HVERNIG Í ÓSKÖPUNUM DETTUR FÓLKI Í HUG AÐ LEYFA FÓLKI AÐ REYNA AÐ HREYFA VIÐ HÖFUÐBEINUM BARNA SINNA ÁN ÞESS AÐ HAFA NOKKRAR SÖNNUR Á ÞVÍ AÐ SLÍKT VALDI EKKI SKAÐA OG AÐ ÞAÐ SÉ NOKKUÐ GAGN AF ÞVÍ? 

Afsakið hástafina en mér er hálf óglatt af þessari hegðun foreldra sem leita til kuklaranna.  Það getur farið til kuklara og tekið svona óábyrga prufumennsku út á eigin líkama, en í nafni alls þess sem okkur er kært - FARIÐ EKKI með ungabörn í slíkar kuklmeðferðir.  Þegar foreldrar hafa ekki vit á heilbrigðisvísindum sjálf eiga þeir einungis að treysta viðurkenndum fagaðilum fyrir heilsu barna sinna. 

Sem betur fer hafa flestar kuklmeðferðir enga virkni aðra en lyfleysisáhrifin og lenging á áhorfstíma þess sjúkdóms eða kvilla sem reynt er að laga.  Það er því allt eins líklegt að á þeim tíma lagist vandamálið af sjálfu sér fyrir tilstilli getu líkamans til að laga sig sjálfur.   Hafi höfuðbeinajafnarinn eða Bowen nuddarinn því ekki í raun fært höfuðbeinin eða breytt efnaskiptum vöðvana, er enginn líkamlegur skaði skeður.  Viðkomandi kuklari hafði hins vegar grætt nokkurn pening á fáfræði foreldranna og hugsanlega komið inn frekari ranghugmyndum um líkamsstarfsemina í huga þeirra til þess að breiða út boðskapinn um gagnsemi meðferðarinnar.  Snjóbolti fáfræðinnar og kuklbransans stækkaði og möguleikar kuklarara til að kenna öðrum að verða kuklarar aukast.  Eftir því sem fleiri taka þátt í bullinu, því meira stækkar það og því meiri áhrif hefur það á þjóðfélagið í heild. 

Líkt og með græðgisvæðinguna er kuklvæðingin þjóðfélagslegt mein sem elur af sér heimsku, fræðilegt metnaðarleysi og fánýt markmið.  Kuklvæddar þjóðir verða aðhlátursefni og slík menning er sorgleg mótsögn í miðju hafi gríðarlegrar þekkingar sem búið er að afla undanfarnar aldir.  Eflaust finnst einhverjum lítið um okkar þekkingu, en þannig tala jafnan þeir sem engin grunnvísindi hafa numið og gera sér ekki grein fyrir því hversu mikla vinnu þarf til að bæta við þekkinguna með örlitlum molum í hverju framfaraskrefi.   Það er mikil þekking til staðar, en gríðarlega mikið eftir sem við skiljum ekki eða getum ekki nýtt okkur enn. 

Framfarirnar munu ekki koma út úr dulrænum afkimum fornra sagna eða ímyndaðra fræða sem standast ekki vísindaleag skoðun, heldur með því að styrkja rannsóknir raunvísindafólks og lækna í t.d. krabbameinsrannsóknum, erfðafræði og alls kyns grunnvísindum.   Það er langt á milli byltingarkenndra framfara í læknavísindum, en við megum ekki missa móðinn og beina athyglinni í staðinn að einhverju rugli.  Ef að fólk vill skoða eitthvað úr "óhefðbundinni" átt er ekkert að því en það gildir það sama um það sem úr slíkri átt kemur að það verður að standast vísindalega athugun, ellegar ekki tekið gilt.  Við þurfum að beina öllum okkar kröftum að rannsóknum á krabbameinum því að þau eru ein algengasta orsök ótímabærra dauðsfalla.  Sömuleiðis að öðrum sjúkdómum (t.d. taugakerfisins) sem valda örkuml eða dauða fólks á besta aldri.  Höldum okkur við vísindin og gleymum því ekki að þau hafa komið okkur þar sem við erum og skilað okkur heilsu og velmegun.  Sýnum því fólki sem þau stundar virðingu og stuðning, því von barna okkar liggur í því að vísindastarf skili áframhaldandi árangri.  

Góðar stundir!

Hvers vegna að gagnrýna kukl og hindurvitni?

Ég var spurður að því hvort að heilaþvottur sé nokkuð verri meðferð en önnur ef að fólki líður vel af því. 

Það spyrja sig margir þessa eftir að þeir/þær gera sér grein fyrir því að kukl og trúarbrögð (ein gerð hindurvitna) snúast ekki um sannanlega hluti, heldur ímyndaðan hugarheim.  Á fræðimáli snýst þetta um það hvort að svokölluð "placebo" eða lyfleysuáhrif séu réttlætanleg eða ekki.  Er í lagi að ljúga til að ná tilætluðum árangri í meðferð eða boða lífsskoðun sem byggir á trú á ímyndaðar verur? 

Svar:  Almenna siðareglan sem ég tel að sé rétt, er að það sé ekki í lagi að nota lyfleysuáhrif viljandi (lygar um meðferð), en ég ætla ekki að útiloka að það geta komið upp ákveðin sjaldgæf neyðartilvik þar sem slík lygi gæti verið réttlætanleg um skamman tíma og þá er ég auðvitað ekki að tala um markaðssetngu eða boðun slíkra lyga til hópa fólks.  Ég hef aldrei talið mig þurfa að beita þessu og þetta er ekki leyft skv. siðareglum lækna.  Það er því mjög sterkt grundvallaratriði að blekkja ekki neinn hvað meðferðir varðar. 

Skaðinn af viljandi beitingu lyfleysuáhrifa og blekkinga til að ná ákveðnu meðferðarmarkmiði er eftirfarandi:

1. Horft er framhjá metnaðarfyllri og raunsannri meðferð
2. Horft framhjá því í sumum tilvikum að það er engin þekkt meðferð og því er aðlögun að þeim raunveruleika seinkað. 
3. Mögulega skaðlegt heilsu þess sem fær kuklmeðferðina.  Margar kuklmeðferðir eru skaðlausar því að þær eru án virkni (t.d. hómeópatía) en sumar eru skaðlegar beint (sveltikúrar eða notkun hættulegra náttúruefna) eða óbeint (fólk missir af bjargandi meðferð).
4. Eyðilegging á þekkingu, því kuklþekking breiðist út og elur á fordómum gagnvart vísindalegri þekkingu.
5. Eyðilegging á mannauði.  Fólk sem lærir og svo iðkar kukl er oftast það fólk sem er mest blekkt og það eyðir tíma, fé og vinnu í að iðka það að gefa fólki "nýju fötin keisarans".  Það er sóun á kröftum fólks.
6. Fjárhagslegt tap á ýmsa vegu.  Kostnaður við að læra kukl og svo eyðsla fólks í að kaupa gagnslausar kukllausnir.  Gagn af lyfleysuáhrifum þverra út á stuttum tíma.  Aukinn kostnaður í heilbrigðiskerfinu vegna skaðsemi kuklsins á heilsu fólks.  Alverst yrði ef kuklgreinar yrðu teknar upp á arma hins opinbera eða studdar af tryggingasjóðum.

Fleira mætti týna til en þetta eru aðalatriðin.  Heilmikið hefur verið skrifað um lyfleysuáhrifin og stundum eru þau notuð beinlínis til að skaða og heita þá nocebo, sbr fólk sem hræðir líftóruna úr fólki með því að spá fyrir um heilsutapi hjá því eða miklum náttúruhamförum.  Svartigaldur og woodoo eru þeirrar ættar.  Ég hvet til meiri umræðu um placebo áhrifin í þjóðfélaginu.

Góðar stundir!

Hvers vegna EKKI detox!

Þótt ótrúlegt megi virðast láta margir glepjast af auglýsingamennsku Jónínu Ben og kuklprógrammi hennar.  Detox er lykilorð í kuklbransanum og eftir því sem það er víðar notað í auglýsingum og umræðu fólks sem heldur fram alls kyns staðhæfingum í tengslum við vöru eða þjónustu sem það er að selja, þá fara fleiri að trúa.  Það er nefnilega þannig að mörgu fólki virðist duga að heyra hlutina nógu oft að þá fer það að taka það sem sannleik. 

Hér ætla ég að telja upp nokkur atriði til rökstuðnings þess að fara ekki í detox prógramm eða kaupa sér vörur sem eiga að "afeitra" líkamann.

1. Líkaminn hefur mjög fullkomið afeitrunar- og útskilnaðarkerfi sem þarfnast ekki sérstakar hjálpar við utan þess að misbjóða því ekki með óhollum lífsháttum.  Lifrin tekur við öllu því sem við látum ofan í okkur (gegnum portal æðakerfið) og því er margt sem er afeitrað þar í svokallaðri fyrstu umferð (first pass), þ.e. ýmis efni sem lifrarfrumurnar líta á sem framandi eru brotin niður í lifrinni áður en þau komast í almennu blóðrásina.  Dæmi: Flest lyf komast aðeins að hluta inní almennu blóðrásina því að lifrin byrjar strax að brjóta þau niður.  Þess vegna eru sýklalyf stundum gefin í æð til þess að komast hjá þessu "first pass" niðurbroti í lifrinni.  Þannig nýtist betur skammturinn. 
2. Í blóðinu eru prótein sem binda ýmis efni og varna því að þau nái fullri verkun út í líkamann.  Lifrin tekur svo við efnunum og brýtur þau niður.  Það fer eftir ýmsum eiginleikum efnanna hversu mikil þessi próteinbinding er.  Í blóðinu, millifrumuefni og frumum líkamans eru svo einnig ýmis andoxunarefni sem varna þránun fitu og bindast rokgjörnum efnasamböndum sem mögulega geta skaðað efnaskipti og starfsemi frumnanna.  Þetta eru mikilvæg efni (ýmis vítamín eru í þessu hlutverki) en þær væntingar sem bundnar voru við uppgötvun þeirra hafa ekki náð þeim hæðum sem upphaflega var vonast til.  T.d. hafa stórir skammtar af ýmsum vítamínum umfram grunnþörf ekki gefið góða raun í forvarnarskyni við krabbameinum. 
3. Heilinn hefur sérstaka vörn í sínum æðum þannig að hann hleypir inn mun færri efnum en önnur líffæri.  Það fer eftir svokölluðum fituleysanleika hversu mikið efni komast inn í heilann.  Þetta vita lyfjaframleiðendur mæta vel og reyna því að hanna lyf sín þannig að þau komist síður inní heilann ef að þau eiga að virka í öðrum líffærum.
4. Úthreinsunarstöðvar líkamans.  Í fyrsta lagi eru það nýrun.  Þau losa út langmest af úrgangsefnum efnaskipta líkamans, sérstaklega svokölluðum nitursamböndum sem koma frá vöðvum.  Mikilvægt er að drekka vel samkvæmt þorstatilfinningu því þurrkur er varasamur fyrir nýrun.  Gamalt fólk getur tapað að hluta þorstatilfinningu eða kemst ekki í vatn vegna lasleika og því þarf að passa sérstaklega vatnsinntöku hjá því.  Óhófleg vatnsdrykkja getur verið varasöm því hún getur þynnt út blóðið, sérstaklega þarf að fara varlega í það að demba í sig mikið af tæru vatni (meira en 1.5 L) eftir mjög mikla og langvarandi áreynslu og svitnun (eða mikinn niðurgang/uppköst) án þess að borða með (nauðsynleg sölt eru í matnum) því það getur valdið svokallaðri vatnseitrun í heilanum.  Vegna þessa eru íþróttadrykkir jafnan blandaðir með söltum (Na, K, Cl).
5. Í öðru lagi fer úthreinsum fram í gegnum gallvegakerfið í lifrinni og gallútganginn í skeifugörninni og eru það einkum ákveðin fituleysanleg efni og málmar sem lifrin hefur bundið við önnur efni, sem losast út þannig (gegnum hægðirnar).  T.d. það örlitla kvikasilfur sem notað var áður í viss bóluefni mælist í hægðum en ekki í blóði nokkrum klukkustundum eftir gjöf þeirra bóluefna.  Þetta örmagn kvikasilfurs var því afeitrað í lifrinni (bundið) og skilið út með gallinu og hægðunum.  Þessi útskilnaður lifrarinnar gegnum gallið skerðist ekki við gallblöðrutöku. 
6. Í þriðja lagi fer úthreinsun fram í gegnum útgufun frá lungum (útöndun).  T.d. hreinsar líkaminn að hluta alkóhól út um andardrátt. 
7. Yfirleitt er ekki minnst á lifur eða nýru í umfjöllun detox-kuklara á vörum sínum, aðferðum eða þjónustu.  Ástæðan er sú að þeir hafa ekki græna glóru um það hvernig afeitrunarkerfi líkamans starfa.  Samt þykjast þeir geta ráðlagt um afeitrun og telja fólki trú um að líkami þeirra sé fullur af einhverjum eiturefnum.  Snilldin felst í því að búa til sjúkdóminn fyrst og selja svo "lækninguna".  Salan aflar $ $  og meiri $ $ eykur möguleika til að ljúga stærra, t.d. með flottum auglýsingum á forsíðu Morgunblaðsins eins og gert var í vetur. 
8. Umfram það að drekka nóg af vatni, hreyfa sig reglulega, borða alhliða mat, lýsi og halda sér í kjörþyngd, þá er ekkert sem þarf að gera til að hjálpa afeitrunarferli og útskilnaðarlíffærum líkamans.  Þau sjá um sig sjálf.  Það sem gildir er að forðast að láta óholl efni í líkamann til að byrja með.  Það gagnast ekkert að láta hreinsa út úr sér hægðirnar með skolun ef að fólk borðar krabbameinsmyndandi mat flesta daga.  Skaðinn er skeður áður en fæðan nær í neðri hluta ristilsins þar sem til skolunar kemur og það er alls ekki ráðlagt að fara í ristilskolun daglega.  Með því að forðast brenndan, sviðinn, pæklaðan, djúpsteiktan og mikið verkaðan mat má forðast krabbameinsmyndandi efni.  Matvaran skyldi því vera sem ferskust og elduð á mildan máta þannig að hvort tveggja, góð vítamín og fitusýrur skemmist ekki, og ekki myndist hættuleg rokgjörn efni sem geta ýtt undir myndun krabbameina. 
9. Föstur í nokkra daga eða 1-4 vikur gera meira ógagn en gagn.  Með föstu á ég hér við fæðismagn sem skilar minna en 1000 kkal á dag (fæði detox Jónínu er með um 500 kkal/dag).  Fasta veldur miklu álagi á efnaskiptin eftir 2-3 daga því þá þarf líkaminn að skipta algerlega um gír í orkuefnanotkun, þ.e. skipta úr notkun á forðasykri (í lifur og vöðvum) yfir í notkun á fitu og vöðvum.  Líkaminn verður að hafa sykur fyrir heilann og því byrjar hann að brjóta niður vöðvana til að búa til sykur úr niðurbrotsefnum þeirra (amínósýrum) í lifrinni.  Fasta umfram 2-3 daga veldur því niðurbroti á dýrmætum vöðvum og á endanum veldur minni orkunotkun líkamans og fljótari fitusöfnun á ný eftir að föstunni líkur.  Fastan eykur ferð nitursambanda um blóðið og óæskilegra smáfituefna (ketóna) sem auka álag á lifrina og því er það ástand ekki gott fyrir afeitrunarferli hennar.  Slík fasta er því á endanum líklegri til að veikja ónæmiskerfið og afeitrunarkerfið en hitt (sem er oft lofað) og getur ekki haldið áfram án þess að valda stórskaða á líkamanum.  Hún er því engin langtímalausn og er ekki réttlætanleg nema í mesta lagi 3 daga.  Föstu má nota í 1-3 daga til að byrja megrunarátak (ákveðin ögun), en eftir þá byrjun skal halda inntökunni u.þ.b. 500 kkal undir áætlaðri orkuþörf þannig að um hálft kg (3500 kkal) af fitu náist af á viku hverri. 
10. Tíu er flott tala og því er freistandi að koma með 10. atriðið en ég læt það vera. 

Af ofangreindu er ljóst að detox kerfi eða vörur eru ekki langtímalausn og í reynd algerlega ónothæfar sem slíkar.  Í besta falli eru þær skaðlaus peningaeyðsla en í sumum tilvikum hreint út hættulegar heilsu fólks.  Besta "hreinsunin" felst í að láta ekki of mikið og of verkaðan/brenndan mat ofan í sig.  Jafnframt er ákaflega mikilvægt að halda blóðrásarkerfinu í þjálfun með reglubundnum þolæfingum.  Ofgnótt og skortur á taumhaldi er okkar versti óvinur heilsufarslega.  Það væri nær að setja upp prógramm sem þjálfaði fólk í heilbrigðum sjálfsaga heldur en þetta heimskulega prógramm hennar Jónínu Ben. 

Ég mæli með því að fólk byrji þjálfun undir leiðsögn og hvatningu þjálfara tvisvar til þrisvar í viku, borði fiskmeti a.m.k 2-3var í viku og taki inn eina fjölvítamín töflu með lýsi eða lýsistöflu (D-vítamín) daglega.  Bein Íslendinga eru upp til hópa hrikalega léleg og nær allir eru með D-vítamín skort yfir veturinn ef að D-vítamín er ekki tekið inn.  Auk slæmra áhrifa á bein getur skortur á því valdið vöðvasleni og slappleika.  Drekkum góða vatnið okkar (enda ókeypis) og drögum úr drykkju gosdrykkja og bjórs/víns.  Gamli góði aginn og reglusemin er það sem aldrei fellur úr gildi sama hvaða tækni er við hendi. 

Látið svo afeitrunarseglana alveg vera líka. Töframennirnir Penn & Teller tóku það bull fyrir í einum af þáttum sínum "Bullshit" sem verið er að sýna á Skjá einum á mánudagskvöldum.  Ég mæli eindregið með þeim.

Svo er ágætis No-tox (mitt orðalag) aðferð að sleppa eða fara mjög varlega í áfengið um Verslunarmannahelgina.  Það er ekki sérlega falleg sjón að sjá allar fitublöðrurnar sem safnast í lifrina eftir fyllerí.  Þær verða ekki sogaðar úr rassinum sama hvað Jónína Ben myndi reyna, en hverfa á nokkrum dögum án áfengis án detox-hjálpar. 

Að endingu er mikilvægast að forðast mesta eiturefni allra tíma, þ.e. reykingarnar eins og heitan eldinn.  Ekkert eiturefni, eða réttara sagt eiturverksmiðja eins og reykt tóbak hefur örkumlað, lamað, skemmt hjörtu og drepið eins mikið af fólki um aldur fram eins og það.  Fátt væri því hlægilegra en að sjá reykingarmanneskju fara í detox prógramm án þess að ætla sér að hætta að reykja. 

Lausn okkar felst í því að forðast TOX því að með DETOX er of seint í rassinn gripið.

Góðar stundir  :-)

 

 

Er ég með inflúensu? Nokkrar ráðleggingar

Er ég með inflúensu? (svínaflensa)

A.  Eftirfarandi einkenni verða að vera til staðar en eru ekki sértæk, þ.e. benda ekki endilega til influenzu umfram aðrar veirupestir.  Inflúensa orsakast af veiru (ekki bakteríu eða snýkjudýri).

• Hiti (oftar hár í inflúensu, yfir 39°C, stundum hrollur)
• Einhver af eftirfarandi einkennum veirusýkingar: 
  • Kvef (oftast milt í inflúensu) - nefrennsli, vot/glansandi augu eða nefstífla.
  • þurr hósti
  • Hálssærindi (oftast væg)

Séu þessi einkenni (hiti og kvefeinkenni) ekki til staðar er afar ólíklegt að um sýkingu af völdum veiru sé að ræða.  Hitinn er algengasta einkennið og afar fáir fá ekki hita í byrjun veikinnar.

B.  Eftirfarandi einkenni geta einnig verið til staðar en benda oftar til annarra veirupesta þegar sértækari einkenni (sjá í C) inflúensu eru ekki til staðar:

• Ógleði og uppköst
• Niðurgangur

C. Eftirfarandi einkenni eru meira sértæk fyrir inflúensu, þ.e. sé eitthvert þeirra til staðar aukast líkur á því að um sé að ræða inflúensu frekar en aðra veirupest.

• Höfuðverkur
• Eymsli eða verkir við að hreyfa augun til hliðanna
• Eymsli eða verkir í vöðvum víða um líkamann (oft ranglega kallaðir "beinverkir")

Samantekið er eðlilegt að gruna sýkingu af völdum inflúensuveirunnar ef maður veikist á innan við sólarhring frá því að vera slappur yfir í að hafa:

• hita (oft hærri en 38.5 °C),
• einhver kvefeinkenni (hósti, hálssærindi, nefrennsli) og með
• höfuðverk og eymsli við augnhreyfingar (þyngslatilfinning bak við augun) ásamt 
• ónotum í vöðvum. 

Hvað á maður að gera ef maður hefur þessi einkenni?

A.  Draga andann djúpt og fríka ekki út ;-)

B.  Hafa samband við heimilislækninn við fyrsta tækifæri á dagtíma (kvöld- eða næturtíma ef einhver "rauð flögg" (sjá neðar) eru til staðar).

Hvað er líklegt að læknirinn segi? (meðferðarúrræði)

A.  Ef einkenni eru væg og þú ert hraustur einstaklingur á besta aldri getur læknirinn mögulega ráðlagt þér að hvíla þig heima.  Mikilvægt er að breiða ekki út smit með því að þvælast um veikur á meðal fólks. 

B. Ef hitinn er snarpur og einkennin mikil þá getur læknirinn gefið þér lyfseðil uppá Tamiflu, sem er sýklalyf sem dregur úr getu inflúensuveirunnar til að fjölga sér. Þetta lyf þarf að gefa innan 48 klst (hámark 72 klst) frá því að hitinn byrjar, eigi það að gera nokkurt gagn.  Það er því mikilvægt að tefja það ekki að hafa samband við lækninn, séu ofangreind einkenni til staðar.  Lyfið er tekið í 5 daga og er frekar dýrt.

Að auki skiptir alltaf miklu máli að hvílast vel og drekka vel af vökva.  Taka má hitalækkandi lyf (Paratabs eða Ibufen) ef hitinn veldur miklum óþægindum eða rænir mann matarlyst.  Sé mikil ógleði með uppköstum til staðar getur læknirinn hjálpað til við með því að skrifa uppá ógleðiminnkandi stíla.

Hver eru "rauðu flöggin", þ.e. merki um alvarlegar afleiðingar inflúensunnar?

• Ákafur hósti og tilfinning um andnauð/mæði.  Stundum einnig uppgangur slíms með hóstanum eða takverkur við öndun.  Hiti getur valdið mæði (hærri öndunartíðni) en ekki tilfinningu um andnauð.  Inflúensa getur valdið lungnabólgu sem þarfnast meðferðar á sjúkrahúsi.  Lítil börn kunna ekki að kvarta um andnauð og því þarf að horfa eftir því hvort að þau erfiði við að anda.
• Slæmur höfuðverkur, sljóleiki og ljósfælni (það verkjar í augun við venjubundið ljós).  Stundum er með þessu ógleði og uppköst. Þetta geta verið einkenni heilahimnubólgu (eða heilabólgu) sem stundum þarf að rannsaka nánar.  Lang oftast gengur þetta yfir án skaða, en sjúklingur með heilahimnubólgu af völdum inflúensu gæti þurft stuðning með vökvagjöf í æð.
• Blóðhósti - leita þá alltaf til læknis eða á bráðamóttöku.  Einnig ef önnur merki óeðlilegra blæðinga sjást (um endaþarm eða í húð).
• Ofþurrkur.  Vangeta til að drekka vökva í meira en sólarhring,   sérstaklega ef mikil uppköst eða niðurgangur fylgir.  Ofþurrkur getur verið hættulegur í inflúensu og því mikilvægt að fá vökva í æð eða lyf við ógleði til að leiðrétta vökvatap.  Ungabörn og smábörn (að 4 ára aldri) eru sérlega viðkvæm fyrir þessu og geta tapað vökvanum hraðar.  Hafa skal samband við lækni ef talsvert vökvatap (svitnun, uppköst, niðurgangur) á sér stað á meðan engin inntaka á sér stað meira en 12-18 klst hjá þessum aldurshópi.  Sama getur átt sér stað hjá gömlu fólki sem hefur ekki styrk til að ná sér í vökva að drekka.
• Bati á flensueinkennum (kvef, höfuðverkur og vöðvaverkjum) en svo versnun á hósta með uppgangi og nýjum hita.  Þetta getur verið merki um bakteríusýkingu í lungum í kjölfar inflúensunnar.

Vonandi hjálpa þessi skrif eitthvað við að svara spurningum sem brenna á vörum fólks um inflúensuna þessa dagana. 

Mikilvægt er að greina hvað er á ferðinni innan 48 klst svo mögulegt sé að meðhöndla með Tamiflu (sé þess þörf).  Venjulega er börnum undir 12 ára aldri ekki gefin þessi meðferð en lyfið er til í mixtúru sé í vissum tilvikum þörf á meðferðinni. 

Ofast dugir hvíld og stuðningsmeðferð með hitlækkandi, ógleðiminnkandi og vökvagjöf eftir þörfum. 

Smitgát:  Mikilvægt er að veikir fullorðnir og börn fari ekki í vinnu eða skóla (eða útihátíðum) eftir að einkenni gera vart við sig.   Sá veiki getur haft á sér maska til að minnka aðeins líkur á smiti, en þeir sem í kring eru geta lítið varnað því að smitast.  Fólk sem ekki er í beinni umönnun við hinn veika ætti ekki að vera í nálægð við hann/hana.

Í ferðalögum er venjulega ekki þörf á að taka með sér Tamiflu, nema að ferðinni sé heitið eitthvað þar sem meira en dagleið er til næsta læknis eða apóteks.

Ónæmissetning: bóluefnið er ekki komið.  Fjalla því ekki um það nú.

Heilsukveðjur - Svanur Sigurbjörnsson læknir

Heimsbyggðin öll í hættu

Batteríið búið - lokadagur ferðarinnar ekki til á mynd

Ég kom úr 10 daga ferðalagi um landið í fyrradag og kom með fullt af fínum myndum heim á stafrænu myndavélinni minni.  Sumir ferðafélagar mínir voru ekki eins heppnir og gátu ekki tekið myndir síðasta dag ferðarinnar því að batteríð í myndavél þeirra entist ekki ferðina.  Ég gat lánað tveimur þeirra aukabatterí sem ég var með, en tveir aðrir voru með vélar sem í þarf aðra tegund af batteríum. 

Vegna þessa vandræða vina minna hef ég ákveðið að skrifa nokkur hollræði til þess að ná betri endingu úr batteríunum og annað því tengt:

• Skoða ekki myndirnar (play mode) áður en tökum er lokið því skjár myndavélanna eyðir mikilli orku úr batteríinu.  Þegar nauðsynlegt er að skoða myndir til að kanna hvort að mynd hafi heppnast er best að stilla sýndina (display) þannig að með fylgi upplýsingar um tökuhraða og ljósop (ásamt grafi yfir dreifingu myndpunkta á gráskalanum).
• Halda myndavélinni heitri með því að vernda hana frá köldum vindi.  Best er að hafa sérstaka myndavélatösku sem strekt er framan á mann þannig að auðvelt sé að koma vélinni strax í skjól á milli þess sem myndir eru teknar.
• Hafa "eftir-skots skoðunartíma" (review time) stuttan (t.d. 4 sek) þannig að myndin logi ekki á skjánum of lengi.  Það er gott að venja sig á að kíkja strax á tökuhraðann (shutter speed, lokuhraða), því að ef að hann er minni en 1/60, þá er líklegt að myndin sé hreyfð og það þurfi að taka aðra mynd (t.d. auka ISO í 400 í rökkri og setja T á 1/60-80 handvirkt).
• Nota ekki skjáinn til að taka myndir þegar mynda þarf mikið og langt gæti liðið áður en hægt sé að endurhlaða batteríið.  Það er auðvelt að venja sig á að taka myndir gegnum sjónglerið (viewfinder), en þess þarf að gæta að slökkva á skjánum áður (oftast ýtt á "display" takkann) svo orkusparnaður náist. 
• Hafa með sér a.m.k. eitt aukabatterí sem er fullhlaðið frá því deginum áður (eða nokkurra daga gamalt).  Hleðsla battería dvínar smám saman og því þarf að hressa uppá varabatteríin fyrir ferðir.  Reyna skal að nota þau af og til sem fyrsta batterí.  Setja skal hlíf á skaut batteríanna við geymslu. 
• Varast að geyma þau við hlið minniskorta því segulsvið þeirra gæti mögulega skemmt gögnin á minniskortunum.
• Gott er að eiga straumbreyti fyrir lágspennurafmagn bíla svo hægt sé að endurhlaða batteríin á bílferðalagi milli göngustaða.

Sé þessum ráðum fylgt ættu batteríin að endast í a.m.k. heilan dag, ef ekki tvo (mismunandi eftir myndavélum) þrátt fyrir töku á 300-500 myndum á dag.  Þegar gengið er á jökul er sérstaklega mikilvægt að hafa góða tösku fyrir vélina og skýla henni strax eftir að búið er að smella af.  Rafkerfi flestra stafrænna myndavéla er viðkvæmt og því getur frost drepið á þeim ef það fær að næða um þær nógu lengi (t.d. umfram 2-5 mínútur í roki).  

Ég lýk þessu með einni mynd úr gönguferð minni með vinum um Hornstrandir.  Myndin sýnir ferjubát í baði undir fallegum fossi rétt við Hornbjargsvita.

Gleðilegt myndasumar!