Hvernig verður guðshugmyndin til?

Á bloggi heimspekingsins Stephen Law (The War for Children's Mind) er velt upp spurningunni; Hvernig varð guðshugmyndin til?  gegnum bókarumfjöllun hans á bók Richard Dawkins, The God Delusion.  Í fimmta kafla bókarinnar kemur fram að Dawkins telur að guðshugmyndin verði til sem hliðarspor við ákveðna hæfileika mannsins.  Ég setti eftirfarandi pælingu á bloggið hans Stephen Law.  Afsakið en hún er á ensku.

Hi

I agree with Richard Dawkins that religion is a byproduct of certain qualities that we have.
I think it is the byproduct of our abstract thinking and imagination that makes us able to think ahead and visualise things in our mind. That is very useful in construction and many other skills.
Having this quality the god idea becomes attractive in order to:
a. Create a super leader that people become less jelous of than a human.
b. Create a mighty comforter that "never" fails.
c. Create a system of thought that keeps believers in place because breaking it will mean punishment.
d. The system can be tagged with some useful ethical message but also a harmful one.

The problem with this is, that there is no logical way to change the system of believe since it is set up as a sacred unchangeable system. It therefore becomes outdated almost the minute it is created (by man).
Thank - Svanur your Icelandic humanist

Hvað finnst ykkur lesendur góðir?  (Er þetta ekki tilvalið umshugsunarefni nú í svartnætti fjármálakreppunnar? ) 

Hin frelsandi þjóð - þjóð Thomas Jeffersons. Hvar er hún?

Tilefni þessa skrifa er ástand mála í USA og að hluta í hinum vestræna heimi.  Hvatningin kemur frá skrifum og starfi Thomas Jefferson, sem ég hef nú síðustu misseri lært æ meira um, m.a. frá lestri bóka Alan Dershowitz, A.C. Grayling, Richard Dawkins, Sam Harris og síðast en ekki síst frá vandaðri bók tilvitnana í Jefferson, Light and Liberty - Reflections on the Pursuit of Happiness, ritstýrt af Eric S. Petersen, sem heimsótti Ísland nýlega og hélt fyrirlestur í HÍ um ævi og störf meistara Jefferson.

(Hægt er að niðurhala MP3 skjali með hljóðupptöku frá fyrirlestri Petersen hér.  Thanks to Vinay Gupta!. Ræður Herdísar Þorgeirsdóttur og Jóns Baldvins Hannibalssonar voru einnig mjög áhugaverðar.).

Mynd:  Eric S Petersen og Jón Baldvin Hannibalsson.  13. sept 08 í Odda, HÍ.

Heyrum hvað einn af frægustu heimsspekingum Bandaríkjanna sagði fyrir nokkrum árum, eftir að hann heyrði niðurstöður úr könnun á lífsskoðunum fólks í landi hinna frjálsu.

Tölurnar eru áfall.  Þrír fjórðu hlutar amerísku þjóðarinnar trúa bókstaflega á kraftaverk fyrir tilstuðlan trúar.  Fjöldi þeirra sem trúa á tilvist djöfulsins, upprisuna, að Guð geri hitt og þetta - er sláandi.  Þessar tölur ná hvergi sömu hæð í hinum iðnvædda heimi. Þú þarft ef til vill að fara í mosku í Íran eða gera skoðanakönnun meðal gamalla kvenna á Sikiley til að jafna þessa útkomu.  Samt er þetta ameríska þjóðin.  - Noam Chomsky

 

Þriðji forseti Bandaríkjanna Thomas Jefferson skrifaði frelsisyfirlýsingu Bandaríkjanna sem var samþykkt nær óbreytt við stofnun þeirra af fyrsta löggjafarþingi þjóðarinnar.  Jefferson var ákaflega vel menntaður maður fyrir sinn tíma og hafði lesið heimsspeki Forn-Grikkja.  Hann trúði á guð náttúrunnar, þ.e. að guð hefði í forneskju skapað heiminn en síðan látið jörðina og náttúruna afskiptalausa og mennirnir tækju ábyrgð á eigin gerðum.  Hann taldi Biblíuna verk manna og tók hana ekki bókstaflega.  Hann var ekki kristinn, heldur deisti líkt og títt var meðal þeirra best menntuðu í lok 18. aldar.  (T.d. Thomas Payne, Hamilton, Washington o.fl) Hann ráðlagði fólki að efast og trúa ekki á ósannaða hluti.  Hann var það sem á þeim tíma var hve næst því að vera trúlaus húmanisti.  Hann var úthrópaður sem guðleysingi af andstæðingum sínum og það furðar mig ekki. 

Jefferson og stofnendur Bandaríkjanna skildu að það yrði að slíta sundur hina fornu valdtryggingu kónga, presta og aðalsmanna (í dag: Stjórnvöld, biskupar og stóreignamenn) með því að koma á fót lýðræði, dreifa valdinu í löggjafavald, dómsvald og framkvæmdavald og loks aðskilnaði trúar og ríkis.  Jefferson lærði af sögunni og gat því hafið nýjan djarfan kafla í sögu mannkyns og þjóða.  Hann var einn mikilvægasti og áhrifamesti maður Upplýsingarinnar sem hófst um 100 árum fyrir hans tíma.  Í landi þar sem fólkið gat ekki verið ólíkara af uppruna og trú, hófst sú djörfung og áræðni til að gefa fólki áhrifamátt með skoðunum sínum og atkvæði og uppbyggingu menntunar þjóðar til að vita hvað hún ætti að velja.  Um 150 árum síðar, eftir seinni heimsstyrjöldina voru Bandríkin orðin öflugasta þjóðríki í heimi og framverðir lista, frjórrar hugsunar, tækniframfara og umróta í átt til bættra mannréttinda.  Marshall hjálpin reisti Evrópu upp úr öskustó eftirstríðsárana og niðurlæging millistríðsáranna var úr sögunni.  Samanborið við hina augljósu andstæðu, Sovétríkin voru Bandaríkin boðberi alls þess sem eftirsóknarvert gæti verið í nokkurri þjóð... eða það hélt maður að minnsta kosti þar til....skrrrrtzssss...bwwwwbww..eitthvað stakk mann í eyrað - ill meðferð blökkumanna, pólitískar ofsóknir McCarthys, tilgangslaus stríð, mafía og dóp - loks þegar maður fór að lesa sögu utan skólanna og þjóðfélagsgagnrýnar kvikmyndir urðu æ algengari síðustu 2-3 áratugina, fór glansmyndin að hrynja.  Bandaríki seinni hluta 20. aldar voru talsvert gölluð, en fram til tíunda áratugarins fannst manni að kjarni landsins sem kennt er við frelsi, stæði enn undir nafni. 

Svo kom Bush yngri.  Framhaldið þekkið þið.  Bandaríkin hunsa SÞ, skorast undan alþjóðlegum herrétti, ráðast inn í þjóðir til að betrumbæta þær og hefna sín, traðka á rétti borgara í nafni öryggis, viðhalda dauðarefsingum, víkka út NATO og storka Rússum með staðsetningu eldflauga við túnfót þeirra.  Bandaríkjamenn einangruðu sig og misstu mikið traust.  Á sama tíma er áhrifum mjög afturhaldssinnaðra trúfélaga hleypt inn í Hvíta húsið.  Trúfélögin njóta æ fleiri ívílnana og dómarar í hæstarétt eru valdir eftir trúarsannfæringu.  Tvö fylki banna fóstureyðingar.  Miklar árásir eru gerðar á eina mikilvægustu uppgötvun manna, þ.e. að við þróuðumst sem lífsform úr einfaldari í flóknari og að þróun lífs átti sér stað yfir milljónir ára á plánetunni jörð sem er um 4.5 milljarða ára gömul.  Árásirnar koma frá kristilegum ráðgjöfum Bush-stjórnarinnar sem vilja að kennt sé að jörðin sé 6000 ára gömul og mynduð af veru líkri manni sem kölluð er Guð og átti að hafa afrekað þetta allt á 6 dögum í upphafi þessa stutta tímabils.  7. daginn hvíldi veran sig og því gerum við það líka.  Meirihluti fólks í mið- og suðurríkjum USA trúir á þessa vitfirru og þetta sama fólk styður stjórnmálamenn eins og G.W. Bush jr.  Þetta eru það sem þeir í hægri flokknum Repúblikanar, kalla á hinn rómatíska máta "small town values", þ.e. lífsgildi smábæjafólksins. 

Hin falska hógværð og tilhöfðun til hins fábreytna bandaríkjamanns sem gerir það sem kirkjufaðirinn segir honum og verksmiðjustjórinn skipar honum, eða herinn sendir hann í, tryggir þeim sem standa í raun fjærst frá verkamanninum, þ.e. stórefnafólkinu og einstaklingshyggjumönnunum völdin.  Gulrótum er veifað, öryggi frá "ógnum" heimsins er lofað og andstæðingurinn er borinn lygum.  Tilgangurinn á að helga meðalið.  Í hinum þekkta háskólabæ Princeton í New Jersey fylki, hefur G.W.Bush um 8% fylgi.  Hin upplýsta Ameríka strandríkjanna austan og vestan megin ásamt Norðaustur horninu er nær algerlega á máli Demokrata.  Miðjan (Biblíubeltið) og suðaustrið styðja Bushtýpur.  Þetta er eins og tvær þjóðir þar sem önnur er samlokuð inní miðjunni í eins konar tímabelti sem lifir enn í hugmyndafræði tímans fyrir þróunarkenningu Darwins sem var sett fram fyrir rétt tæpum 150 árum síðan.  Í stað þess að þróast fyllilega með bylgju upplýsingarinnar hefur þessi þykki "kjöthleifur" smáborgara gengið í hugmyndafræðilegan barndóm (og þrældóm) og er nú ógnum gagnvart menntakerfinu, stjórnkerfinu og friði í heiminum.  Þetta er alræði hinna fáu og ríku með stuðningi hinna mörgu fáfróðu og fátæku. 

Thomas Jefferson sagði:

"Menntið og upplýsið allan mannfjöldann.  Gerið fólkinu kleift að sjá hvað þeim er fyrir bestu til að varðveita frið og reglu, og það mun framfylgja því.  Og það þarf ekki háa menntagráðu til þess að sannfæra það um þetta.  Þetta er hið eina sem treysta má á með vissu að varðveiti frelsi okkar."

"Í hverju landi og á hverri öld, hefur presturinn sýnt frelsinu óvináttu.  Hann er alltaf í bandalagi með harðstjóranum, ráðgefandi í valdníðslu hans svo hann tryggi vernd handa sjálfum sér.  Það er auðveldara að öðlast ríkidæmi og völd með þessari samsetningu en að eiga þau skilið, og vegna þessa, hafa þeir snúið hreinustu trú sem predikuð hefur verið manninum upp í vesæld og málskrípi, óskiljanlegt mannkyni og því skjólshús fyrir tilgang þeirra.  Sagan, ég held, getur engra prestsetinna þjóða (priest-ridden nations) sem viðhalda frjálst valinni borgaralegri ríkisstjórn.  Þetta er til merkis um hámark fáfræðinnar, sem bæði borgaralegir og trúarlegir leiðtogar slíkra þjóða notfæra sér til að ná fram eigin markmiðum.   Ég hef svarið við altari Guðs, eilífa andúð gegn hvers kyns harðstjórn yfir hugum manna.  Uppreisn gegn harðstjórum er hlýðni við Guð".

Það má sjá á þessum orðum hans að hann fyrirleit kirkjulegt vald og blöndun þess við veraldlega valdhafa.  Aðskilnaður þessa tveggja var lykilatriði í  myndun frjálsrar þjóðar ásamt trúfrelsi (sannfæringarfrelsi), frelsi fjölmiðla, vernd gegn stríðandi herjum, takmörkun einokunarvelda í viðskiptum, rétt til sanngjarnra réttarhalda og rétt til að velja sér atvinnu.   Fleiri atriði komu auðvitað fram í skrifum hans en þetta sýnir að mestu hvað um ræðir.

Standa Bandaríkin í dag undir þeim fyrirheitum um upplýsingu og frelsi sem Thomas Jefferson og frumstofnendur þjóðarinnar vonuðust eftir?  Hver er helsta ógnunin við þessi fyrirheit í dag?

Hvern sakar þetta? Fólk má trúa því sem það vill!

Hversu oft heyrir maður ekki þetta í umræðunni um trúarbrögð: 

Það skaðast enginn af því að trúa á guð!

Á meðan það getur verið rétt þegar um er að ræða mjög einangraða trú hugmyndafræðilega, þ.e. trú sem styðst að mestu við veraldlegt siðferði og guðshugmyndin þjónar nánast ekki neinu nema táknrænum tilgangi.  Dæmi um þetta er t.d. sú trúarstefna sem Fríkirkjan í Reykjavík heldur uppi.  Það er mjög húmanísk og umburðarlynd trúarstefna þar sem mannelskan er í fyrirrúmi og Biblían ekki tekin of bókstaflega.  Þjóðkirkjan er að meðaltali meira bókstafstrúuð og lætur ýmsar kreddur þvælast fyrir sér eins og sést hefur í vandræðum hennar með að taka sambönd samkynhneigðra í sátt.  Hún rekur einnig mjög markvisst trúboð og seilist inn í veraldlegar stofnanir eins og leikskóla og barnaskóla. Þessar trúarstefnur eru nú ekki það sem telja má hættulegar með beinum hætti, en öll guðstrú leggur grunninn að því að taka stærri trúarstökk og byggja fleiri haldvillur ofan á þá fyrstu.  Bókstafstrú er í raun sannari trú en um leið lengra frá skynseminni. Þannig fóstrar "hófsamt" trúarlegt umhverfi varasama bókstafshyggju því hún byggir á sömu upphaflegu haldvillunni, sömu tálsýninni, sama gagnsleysinu, sömu blekkingunni.   Sinnulausir trúleysingjar sem nenna ekki að skrá sig úr Þjóðkirkjunni eða telja það ekki skipta máli, stuðla einnig að því að trú fær meira vægi í umræðu og fjárhagslegum stuðningi en hún ætti að fá í þjóðfélaginu. Trúarpólitískt séð sér maður einnig að kristnir biskupar gagnrýna nær aldrei það fólk sem er meira bókstafstrúar en það sjálft, a.m.k. ekki opinberlega.  Hins vegar er styttra í að gagnrýna trúleysi.  Hinir "hófsömu" trúuðu eru stundum leynilegir aðdáendur heittrúaðra og fagna því þegar þeir ganga lengra.  Þannig fá t.d. nunnur stuðning við lífsmáta sinn úr "hófsamri" átt og veraldlegir stjórnmálaleiðtogar halda á lofti trúarlegum tengslum til að halda fylgi sínu.  Stærstu stjórnmálaflokkar þessa lands (og víða annars staðar) þora ekki að beita sér í frekari aðskilnaði trúar og ríkis vegna ítaka Þjóðkirkjunnar.  Hinir "menningarlega kristnu" sem eru í allri hegðun trúlausir halda í hugsanaleysi þannig í aldagamalt valdaapparat trúræðis.  Hið "hófsama" er haft að fífli. Í framhaldi af umfjöllun minni um heimildarmyndina Nunnan og þá haldvillu að bænin hjálpi þeim sem beðið er fyrir vil ég sýna hér eitt dæmi (af mörgum) um hræðilegar afleiðingar slíkrar trúar:Fengið af vefsíðu um verndun barna frá bókstafstrú í Massachusets, USA:  

Amy Hermanson, age seven, died September 30, 1986, in Sarasota, Florida, of untreated juvenile onset diabetes. Her parents refused to provide her with necessary medical care. Her illness began in late August of 1986. The course of her illness is documented in the testimony from the trial of her parents for felony child abuse and third degree murder. In August, Amy became thinner, her bones started to protrude through her skin, she developed dark circles under her eyes and her skin developed a bluish tinge. At school she often could not keep awake and would put her head on her desk and fall asleep. Amy's aunt reported that in the 2 weeks before her death Amy had lost 10 pounds, that her eyes were sunken and were functioning separately and that she could barely walk and often had to be carried. On Friday, August 26th, four days before her death, Amy's appearance was skeletal, according to a teacher. Amy told the teacher that she had been vomiting a lot and had been unable to sleep for a few nights. At the end, Amy had lapsed into a coma; she was lying on a bed without sheets; the sheets were found soaking nearby in several buckets with black vomit on them. A Christian Science "practitioner" had been retained to "treat" Amy, with prayer, on August 22nd. Following Amy's death, Chris Hermanson, Amy's mother, stated that Amy had been healed by Christian Science the morning of her death, but that Amy had make her own decision to pass on. Mrs. Hermanson had constantly claimed during Amy's illness that Amy was having an emotional problem deciphering her identity. She also states that Amy had become sick because of negative vibrations received from outside the home. Amy's parents were charged with felony child abuse and third degree murder. Both were convicted on the charge of third degree murder.

Nafnið "Hermanson" fær mann til að velta því fyrir sér hvort að um íslensk-ættað fólk hefði verið um að ræða.  Íslensk samantekt: Árið er 1986 og 7 ára stúlka sem býr í Flórida, Bandaríkjunum fær áberandi og alvarleg einkenni sykursýki sem fara stigversnandi á 2 vikum, en móðir hennar, sem er í hinni Kristilegu Sjáandakirkju taldi að stúlkan hefði veikst vegna neikvæðna bylgna utan heimilisins.  Hún fékk "meðhöndlara" úr kirkjunni til að "meðhöndla" stúlkuna með bænum og hélt barnið vera læknað að morgni þess dags sem hún dó en að það hefði tekið sína eigin ákvörðun um að deyja.  Foreldrar stúlkunnar (Amy) voru fundin sek um misnotkun á barni og þriðju gráðu morði og dæmd samkvæmt því.

Dæmin eru mýmörg en fara oftast hljótt því fólk hefur þá undarlegu hugmynd að trúarbrögð séu undanþegin gagnrýni.  Í síðasta mánuði var greint frá í dagblaði hérlendis dauða barns í Bandaríkjunum sem dó hægt úr sýkingu sem móðirin og prestur héldu til streitu að biðja fyrir fram í rauðan dauðan.  Manneskjan hélt þrátt fyrir þetta að hún hefði gert rétt.  Guð hefði einfaldlega ætlað þetta.  Þetta er nánast sturlun.

Hér eru fleiri dæmi á síðunni "Death by Religious Exemption" og síðunni "What's the harm?" sem bendir á skaðsemi kukls og trúarbragða.

Fáfræði er alsæla!

Enski átjándu aldar rithöfundurinn Thomas Grey skrifaði:

“Where ignorance is bliss, / ‘Tis folly to be wise.’”  sem útleggst á íslensku eitthvað á þá leið að "Þar sem fáfræði er alsæla er kjánalegt að vera vitur"

Mér komu þessi orð til hugar þegar ég horfði á verðlaunaða sænska heimildamynd á RUV um daginn sem heitir "Nunnan".  Hún fjallar um unga stúlku sem ákveður að gerast nunna eftir lok menntaskóla.  Hún ákveður ekki einungis að verða nunna heldur ganga í ströngustu nunnuregluna, Karmelsysturnar.  Þar má hún ekki fara út fyrir lóð klaustursins svo lengi sem hún ákveður að vera nunna.  Hún fær að fara út í garðinn en hún má ekki tala við aðrar nunnur nema í tvisvar sinnum eina klukkustund daglega.  Dagurinn byrjar með sameiginlegri bænastund.  Annað sem þær gera, m.a. hirða garðinn, verða þær að gera í þögn og hugsa um guð í leiðinni.  Tal við aðrar nunnusystur myndi trufla það.  Svo má hún aðeins hitta fjölskyldu sína 7 sinnum á ári og oftast á bak við stálgrind í móttökuherbergi klaustursins.  Eitt skipti mátti hún renna grindinni til hliðar og faðma foreldra sína, systkini og systkinabörn enda átti hún afmæli. 

Það var var margt sorglegt við þessa mynd og hún sýndi á átakalausan máta og án sérstakrar gagnrýni hvað var á ferðinni.  En hvers vegna er ég að vitna í þetta með að fáfræði sé alsæla?  Vissi stúlkan ekki hvað hún var að fara út í?  Vissi hún ekki hverju hún var að fórna?  Það var ljóst að hér var um ákaflega vel gefna stúlku og ákaflega vandaða og hugulsama manneskju.  Hún hafði hlotið góða menntun en var sú menntun nógu góð leyfi ég mér að spyrja?  Hún var alin upp í heittrúuðu heimili sem fór sínar eigin leiðir í trúnni og hafði sitt eigið bænahús á eigin lóð.  Móðirin taldi ekkert æðra í lífinu en að gerast nunna og óskaði öllum börnunum sínum 6 slíkt þó að hún teldi það ekki endilega raunhæft markmið.  Þrátt fyrir það kvaldist hún þegar þessi dóttir hennar hvarf á braut inn í Karmelklaustrið.  Hún viðurkenndi að hún hafði ekki gert sér grein fyrir því hvað þetta hefði í för með sér fyrir þau öll.  Hún var lengi í sorg og ungur bróðir hennar tók út fyrir þetta einnig.  Það merkilega var að stúlkan virtist vita algerlega hverju hún væri að fórna og að það væri andstætt náttúrunni að neita sér algerlega um ást karlmanns.  Hún sagði að kynin væri sköpuð fyrir hvort annað. "Ég afsala mér að gefa og þiggja" sagði hún og átti þá við þau samskipti karls og konu sem þannig uppfylltu hvort annað.  Margt annað kom í ljós í þessari heimildarmynd sem tekin var yfir 10 ár í lífi nunnunnar og fjölskyldu hennar, sem virtist gefa allt aðra mynd en þá að hún væri fáfróð eða illa upplýst. 

Ég vil þó leyfa mér að segja að hún hafi verið illa upplýst á ákveðnu mjög mikilvægu sviði í lífinu, þ.e. hverju maður á að leggja trúnað á og fylgja.  Henni var kennt af foreldrum sínum að með bæninni gæti hún breytt miklu í hennar eigin lífi og annarra. Trúarsamfélag hennar kenndi henni hið sama. Það var því ein stærsta ástæðan fyrir inngöngunni í klaustrið að hún skyldi koma góðu til leiðar gegnum bænina og með því að gefa líf sitt guði einöngruð frá umheiminum.  Hún vildi gera foreldra sína og systkini stolt af sér og uppfylla það sem móðirin taldi æðst í þessum heimi.  Hún trúði þessu svo sterkt að hún vildi fórna frelsi sínu, umgengni við fjölskylduna, líkamlegri snertingu, vináttusambandi við nokkra manneskju (nunnurnar áttu ekki að vera vinir neinnar sérstakrar annarrar nunnu - ekkert má koma á milli þeirra og guðs), ástarsambandi og barneignum.  Allt voru þetta hlutir sem hún elskaði en samt var kennisetning trúarinnar um að einsetulíf og tilbeiðsla til veru sem engan sannanlegan veruleika hefur, meira virði í huga hennar.  Þessi ljúfa, fallega og vel gefna stúlka var tilbúin að loka sig frá umheiminum vegna fyrirheita Kaþólsku kirkjunnar.  Hvílík ábyrgð!  Hvílík sóun og hvílík þjáning og hvílík ónáttúra lögð á unga konu þar til hún deyr án afkomenda í klaustrinu, fyrir óstaðfesta sýn og meira en lítið mótsagnakennda bók sem á að túlka vilja meira en lítið óstaðfestrar súperveru.  Það er svo augljóst hversu brothætt þessi tálsýn er því ekki mátti nunnan lesa blöð eða horfa á sjónvarp.  Ef ekkert fær að hræra í hugarfarinu þá hverfur síður sýnin.  Í annan stað þjónar slík einangrun alræðinu.  Tálsýnin og allt hugmyndakerfið tengt þessu þarf algert vald yfir þjóninum, annars losnar tangarhaldið fljótt.  Þó að háir veggir umlyktu garðinn og stálgrind væri í heimsóknarherberginu, þá er fangelsunin fyrst og fremst hugarfarsleg.  Snilldin felst í því að manneskjan telur sig vera að gera þetta af fúsum og frjálsum vilja. 

Tvö ósannindi liggja að baki þessa fjötra hugarfarsins sem fjötra svo líkama sumra einnig:

1. Ósannindin um mátt bænarinnar.  Hún hefur vissulega "lyfleysuáhrif" á þann sem biður eða á þann sem hlustar en slík áhrif endast ekki og gefa bara falsvonir.   Kirkjan sjálf álpaðist út það að rannsaka mátt bænarinnar á vísindalegan máta fyrir um 3 árum síðan.  Þetta var sæmilega stór tvíblind rannsókn, þ.e. fólkið sem beðið var fyrir vissi ekki af því og rannsakendurnir vissu ekki hver nákvæmlega bað fyrir hverjum á meðan framkvæmdinni stóð.  Þannig var komið í veg fyrir að óskhyggja truflaði niðurstöðuna, en hún var sú að bænir höfðu engin marktæk áhrif á fólkið sem beðið var fyrir en það voru sjúklingar á sjúkrahúsi. 
2. Ósannindin um verðlaun á himnum eða í næsta lífi.  Hún tengist einnig ósannindunum um dýrðlingastöðu og að fjölskyldan verði betur sett fyrir fórn einhvers í henni fyrir trúna.  Ósannindin um himnavist getur verið freistandi fyrir ráðvilltan ungling eða ungling sem leitar fullkomnunar eins og dæmið í myndinni fjallaði um.  Hún þráði greinilega fullkomnun og sætti sig bara við hið besta.  Ósannindin um hreinleikann og alsælu þess að eiga eitthvað sem kallað er djúpt samband við guð spilar þarna stórt hlutverk.   Á endanum byggir allt þetta völundarhús hugmynda á ímynduðu hugmyndinni og stærstu ósannindunum - hugmyndinni um tilvist guðs, æðri himnaveru, sem hefur þá mótsagnakenndu eiginleika að vera algóð, alsjáandi og almáttug.  Gallin er hins vegar sá að guð er bara einn af þeim dauðu guðshugmyndum sem gengið hafa skiptum í árþúsundir meðal trúgjarnra og þessi svokallaði guð hefur aldrei verið almáttugur og algóður þegar mannkynið hefur virkilega þurft þess.  Við erum jú á lífi en færi algóð vera fram á slíka sóun og dauðatoll í kringum okkur?

Þorum að spyrja spurninga um þessi mál.  Bróðir nunnunnar þorði það og olli uppnámi innan fjölskyldunnar.  Sannleikurinn þoldi ekki dagsljósið.  Máltíðin í garði fjölskyldunnar leystist upp hið snarasta.  Efinn var of sár.  Já, það yrði hvílíkt sárt að uppgötva að sjálfviljug innilokun dótturinnar hafi ekki verið þess virði og hreinlega röng. 

Nú eigum við menntamálaráðherra sem aðhyllist kaþólska trú og forsætisráðherra sem heiðraði páfann með því að færa honum persónulega afskræmda nýþýðingu Biblíunnar á íslensku með sérstakri kærleikskveðju frá biskupnum sem telur trúleysi eitt mesta mein heimsins og sambönd samkynhneigðra ekki þess virði að komast á æðsta stig sambanda gagnkynhneigðra - hið heilaga hjónaband.   Allt þetta styrkir þá hugmyndafræði sem liggur að baki klausturlífi eða annarra óeðlilegra ákvarðanna byggðra á tálsýninni um almáttugan guð.  Hneykslið í Byrginu og fjöldi annarra dæma þar sem fólk verður fórnarlömb trúarhugmyndarinnar standa okkur nær.  Á 60 ára tímabili á sautjándu öld voru um 80 manns teknir af lífi (brenndir eða drekkt) vegna galdra eða hugsanlegra galdra á Íslandi og þetta var eftir siðaskiptin.  Hvar var Lúther eða áhrif hans þá?  Á meðan Lúther lifði var þeim hópi fólks sem vildi að skírn yrði aðeins framkvæmd eftir að barn næði fullum þroska (anababtistar) útrýmt í Evrópu af Kaþólsku kirkjunni og auðsveipum kóngum.   Lúther mótmælti víst í fyrstu en taldi svo anababtista villutrúar og studdi þá ekki.  Fljótur var hann að gleyma því að sjálfur þurfti hann stuðning til að kljúfa sig úr kaþólsku kirkjunni.   Aðeins upplýsingin, raunsæi og manngildishyggja var hið raunverulega hjálpræði Evrópu og það þurfti 350 ár til að losna úr fjötrunum... en sumir eru ekki lausir enn.

Biblían bókstaflega á 5 mínútum - í boði Þjóðkirkjunnar

Hjalti Rúnar Ómarsson er með athyglisverða umfjöllun á Vantrú um bók sem kom nýlega út á vegum Skálholtsútgáfunnar, útgáfufélagi Þjóðkirkjunnar.  Þetta er bókin "Fimm mínútna Biblían" sem er þýdd úr norsku og á að gefa fólki greiða leið til að kynna sér efni Biblíunnar með 5 mínútna lestri daglega.  Það er norskur prestur sem skrifar bókina og túlkar hann Biblínua fyrir lesandann. 

Þetta væri e.t.v. ekki fréttnæmt í þjóðfélagi þar sem fólk lætur skrá börn sín sjálfkrafa við fæðingu af ríkisstofnunum í félag sem trúir á ímyndaða himinveru, nema fyrir þær sakir að sú túlkun sem ræður ríkjum í bókinni er alls ekki "hógvær kristni" eins og verjendur Þjóðkirkjunnar telja hana standa fyrir og vera nauðsynlegan stuðpúða svo bóksstafstrú vaxi ekki fiskur um hrygg hérlendis.  Nei í þessari bók er t.d. gengið út frá því að Satan og hans djöflapakk séu allt staðreyndir og að Guð hafi komið því í kring að María móðir Jesú hafi verið mey þrátt fyrir fæðingu á Jesú.  Orðrétt segir:

En ef þú trúir á Guð á annað borð þá veistu að það er ekkert mál fyrir hann að koma því svo fyrir að ung kona ali barn en haldi þó meydómi sínum.

Á maður að gráta eða hlæja? ...eða hvort tveggja? 

Þá mælir höfundur bókarinnar með tungutali (speaking in tongues, glossolalia) en það er svona orðasalat sem fólk fer með í múgsefjun og trúartrans á samkomum hjá bóksstafstrúuðum, t.d. í "Jesus camp" hjá evangelistum í USA.  Allt sérlega nútímalegt og í anda hógværar trúariðkunar hinnar evangelísk-lútersku Þjóðkirkju á Íslandi eða hvað? 

Hvernig má það vera að hún gefi svona bók út á sínum vegum?  Er þetta inní framtíðartrúarstefnu Þjóðkirkjunnar? Sjáum við bráðum börn falla í trúartrans á KFUM/K fundum eða sumarbúðum Þjóðkirkjunnar? 

Kíkið endilega á nánari umfjöllun Hjalta Rúnars.  Það var verulega þarft að vekja athygli á þessu og á hann þakkir skilið fyrir það.

 

Hausnum barið í vegginn

Bókstafstrúaðir evangelistar í Bandaríkjunum reyna að lifa í eins konar Öskubuskudraumi þar sem líf fólks á að steypa í form úreltra siðareglna úr Biblíunni eða kirkjuboðskap frá miðöldum.  Reglur þessar lýsa óöryggi og stjórnunaráráttu þeirra sem í þessum söfnuðum eru, sérstaklega stjórnendum þeirra og hugarfarslegum heilaþvottamönnum.   Þetta fólk óttast persónufrelsi í kynlífi og lokar augunum fyrir því að eitt að því sem er mikilvægt fyrir vali á maka er einmitt að vita hvernig það er að eiga kynlíf með viðkomandi.  Það er óskemmtileg tilhugsun að ganga í hjónaband og finna svo út að maki manns sé með allt aðrar hugmyndir (og framkvæmd) um kynlíf en maður sjálfur sættir sig við eða vill taka þátt í.   Frelsisbarátta síðustu alda gaf okkur þetta dýrmæta einstaklingsfrelsi en sökum hversu sumir hópar fólks höndla illa raunveruleikann og margbreytileika lífsins reyna þeir að njörva ungt fólk niður í forneskjulegar og í raun ómannúðlegar reglur. 

Meydómshringur.  Hvað kemur næst?  Meydómsbelti?

Ekkert kynlíf fyrir hjónaband

Misnotkun trúarhugtaksins af hinum trúaða

Það er með ólíkindum hversu margir fara frjálslega með hugtakið trú og eru það sérstaklega þeir/þær sem vilja halda uppi einhvers konar vörnum fyrir sína eigin trú, sem þeir/þær kalla ósjaldan "barnatrúin mín".

Dæmigert er að heyra: 

"Þú ert ekki trúlaus [við trúleysingja].  Það eru allir trúaðir innst inni!" 

Á svipuðum nótum var sagt eftir fyrri heimstyrjöldina

"Það eru engir trúleysingjar í skotgröfum!". 

Allt bendir þetta í sömu átt - að gera lítið úr vesalings trúleysingjanum og koma því inn í kollinn á honum, hvort sem honum líkar betur eða verr, að hann er trúaður eftir sem áður.  "ÞÚ ERT TRÚAÐUR og hana nú!"  Trúleysinginn verður líkast til skelfingu lostinn ef hann trúir þessum með barnatrúna og ímyndar sér að hinn trúaði trúi því að hinn hvítskeggjaði Faðir á himnum segi glaðhlakkalega "Ha ha þú sleppur ekki því trúleysi er ekki hægt á meðal manna, ha ha ha.." 

Hvílíkur skortur á sjálfstæðri athugun og ályktun!  John Lennon söng: "Ímyndið ykkur, heiminn án trúarbragða - það er auðvelt ef þú reynir!"  Já, það er auðvelt og því auðveldara eftir því sem maður athugar málið nánar.

Barnatrú!  Hvað með fullorðinsárin? Stenst barnatrúin skoðun fullþroska manneskju sem ákveður hvað er satt og hvað er tóm ímyndun út frá gagnrýnni skoðun og eðlilegri kröfu um að sönnunarbyrðin liggi hjá þeim sem kemur fram með hið ólíklega?

Við erum ekki öll trúuð innst inni.  Fólk sem treystir á skynsemina og skoðanir sem reistar eru á vel hugsuðu máli hefur ekki faldar skoðanir inní sér sem allt í einu spretta út þegar illa árar eða komist er í hann virkilega krappann.  Einn frægasti fjallagarpur síðari tíma, Joe Simpson tók það sérstaklega fram í kvikmyndinni "Touching the void" að þegar hann lá einn og yfirgefinn með brotið hné í djúpri jökulsprungu, kom honum ekki til hugar að biðja æðri mátt um hjálp.  Hann var trúlaus fyrir þessa þrekraun, á meðan henni stóð og eftir.  Sannfæringu hans var ekki bifað í þessum efnum og þannig er það með alla þá trúleysingja sem eru það af vel hugsuðu máli.  Joe vissi að hann yrði að treysta á eigin rammleik og eyddi ekki tíma sínum í að bíða eftir kraftaverki.

Trú er trú á almætti, æðri mátt, guð eða goð.  Trú er ekki það að tilheyra trúfélagi ef að viðkomandi trúir ekki á guðfræðina.  Sumir eru það sem kalla má menningarlega kristnir/trúaðir en trúa ekki á guð, upprisuna, heilagan anda, kraftaverk eða eilíft líf.  Þetta fólk þylur faðir vorið og trúarjátninguna eins og þeim var kennt að þylja þau sem börn, að mestu úr tengslum við innihald textans, en er í snertingu við fólkið í kringum sig sem kyrjar af sama vana.  Kunnugleikinn og tilfinning um eitthvað sameiginlegt, samveru eða það að tilheyra gefur hinum menningarlega kristna/trúaða nægilegan tilgang með þessu öllu saman.  Svo ræðst hann/hún jafnvel á trúleysingjann og segir:  "Þú ert ekki trúlaus!" 

Aftur hugtakið sannfæring er víðara og má nota um bæði trúarlegar og veraldlegar skoðanir.

Hjá samtökunum Atheist Alliance International er oft sagt:

  "Guðleysi er ályktun, ekki trú".  

Þetta er nokkurn veginn allt sem þarf að segja.  Rétt eins og sú ályktun að Jólasveinninn sé bara hugarburður þá er guðleysi/trúleysi hið sama.  Hún er bara ein ályktun af mörgum um hluti sem maður hefur ekki not fyrir og fyrirfinnast ekki í raunveruleikanum öðru vísi en hugmynd sem stjórnar ansi mörgu fólki að miklu eða litlu leyti. 

Hinn rómverski heimspekingur og stjórnmálamaður Lucius Annaeus Seneca (f. 4- d.65) sagði:

"Trú er talin af almenningi sem sannleikur, af hinum vitru sem fals og af valdsmönnum gagnleg".

Svei mér þá ef þetta er bara ekki sannleikur víða enn í dag.  Á Íslandi eru aðeins um 20% íbúa sem segja sig "ekki trúa" samkvæmt könnun Gallup árið 2004, en í Svíþjóð og Englandi eru þessar tölur hærri.  Skelfing höfum við "gengið götuna skammt fram um veg". 

Ég hvet þig lesandi góður að hlusta, já virkilega hlusta á innihald næstu messsu eða athafnar sem þú ferð í hjá þeirri kirkju sem þú tilheyrir og spyrja þig:  Á þetta virkilega erindi við mig? Játast ég þessu? Vil ég að börn játist þessu? Hvað kostar menningarleg kristni þjóðarbúið árlega? Vil ég taka þátt í því? Eru aðrir valkostir?

 

Betur má ef duga skal

Það er vissulega fagnaðarefni að nú skuli trúfélögum heimilt að gefa saman samkynhneigða í staðfesta samvist.

Svona er breytingartillagan sem var samþykkt nú í lok þings:

Lög

um breytingu á lögum um staðfesta samvist, nr. 87/1996,
með síðari breytingum.

1. gr.

Eftirfarandi breytingar verða á 4. gr. laganna:

1. Í stað orðanna „framkvæma staðfestingu á“ í 1. mgr. kemur:  staðfesta.
2. Við 1. mgr. bætist nýr málsliður er orðast svo: Prestum og forstöðumönnum skráðra trúfélaga er hafa vígsluheimild skv. 17. gr. hjúskaparlaga, nr. 31/1993, er heimilt að staðfesta samvist.
3. Í stað orðanna „framkvæmd staðfestingar“ í 2. mgr. kemur: staðfestingu samvistar.

 

2. gr.

Við 2. mgr. 8. gr. laganna bætist nýr málsliður, svohljóðandi: Einnig geta prestar og forstöðumenn skráðra trúfélaga leitað um sættir.

3. gr.

Lög þessi öðlast gildi 27. júní 2008.

Það er athyglisvert að lesa þær umsagnir sem bárust til allsherjarnefndar á lokastigum meðhöndlunar ríkistjórnarinnar á frumvarpinu.  Þær eru nær allar með tillögum um enn frekari bætur á lögunum og telja að þetta breytingarfrumvarp gangi ekki nógu langt til að tryggja algert jafnrétti.  Ég sagði - nær allar - því umsagnir frá Biskupsstofu og Prestafélagi Íslands hljóðuðu uppá stuðning við frumvarpið óbreytt og án athugasemda. 

Hvað var það sem stungið var uppá í hinum umsögnunum?  Hér að neðan fer efnisleg samantekt úr þeim:

A.  Samtökin '78, Samtök foreldra og aðstandenda samkynhneigðra (FAS) og Félagsráðgjafafélag Íslands bentu á: 

Að nýju lögin leyfi prestum Þjóðkirkjunnar að neita samkynhneigðum pörum um þjónustu, en það samrýmist ekki sérstakri stöðu hennar og presta sem opinberra starfsmanna.  Þetta hljóti að brjóta í bága við jafnræðisreglu Stjórnarskrárinnar. 

B. Samtökin '78, FAS og Siðmennt bentu á:

Sameina þarf alla hjúskaparlöggjöfina í ein lög til að það sé fyllilega ljóst að jafnræði eigi að ríkja.  Samtökin'78 lögðu ríka áherslu á þetta í lok umsagnar sinnar.

C. Samtökin '78, FAS og Félagsráðgjafafélag Íslands bentu á:

Í stað þess orðanna "staðfesta samvist" ætti að standa "vígja samvist" þar sem prestar framkvæma vígslur en ekki staðfestingar í gagnkynhneigðum hjónaböndum.

D.  Siðmennt benti á:

Í stað þess að kalla þetta staðfesta samvist ætti að kalla athöfnina giftingu og að samkynhneigð pör gengju því í hjónaband rétt eins og gagnkynhneigð pör gera.  Það er mismunun að viðhafa önnur nöfn fyrir gift samkynhneigð hjón. 

Siðmennt átaldi löggjafann fyrir að hugsa meira um hagsmuni eins trúfélags en að koma á fullum mannréttindum.  Orðrétt stendur í umsögn félagsins:

Alþingi á ekki að lúta vilja einstaka trúfélaga, óháð stærð þeirra, um það hvernig mannréttindum er útdeilt á Íslandi.  Löggjafavaldið á í ákvörðunartökum sínum að vera algerlega aðskilið trúarlegum hagsmunahópum og gæta þess að allir séu jafnir fyrir lögunum.   Skylda löggjafans er fyrst og fremst til mannréttinda, ekki til trúarhópa.  Kirkja á að vera aðskilin ríki og löggjafinn óháður og frjáls til þess að stuðla að lagabótum eins fljótt og auðið er.   Hvert trú- og lífsskoðunarfélag hefur svo frelsi til að fylgja sinni eigin sannfæringu svo lengi sem hún brýtur ekki á frelsi og réttindum annarra.

E. Samtökin'78 bentu einnig á:

Í nýja frumvarpið vantar heimild fyrir sendiráðspresta og ræðismenn Íslands erlendis (eða erlenda presta og sendiherra hérlendis) til að vígja samkynhneigða í samvist.

Pæling

Umsagnirnar bárust á dögunum 5-19. maí 2008 og því gafst ákaflega lítill tími til að vinna úr þeim og koma með breytingartillögur á frumvarpinu.  Hvað gerðist?  Ekki var tekið tillit til neinna af óskum þessara ofangreindra aðila og frumvarpið fór í gegn óbreytt.  Er það eðlilegt?  Nei, það finnst mér ekki því það er alveg ljóst að það var hægt að gera miklu betur.

Það er einnig alveg ljóst að löggjafinn fór hér algerlega eftir (nauðbeygðum) vilja Þjóðkirkjunnar og í athugasemdum þeim sem fylgdu til útskýringar á lögunum var sagt að frumvarpið væri komið til vegna nýrrar sáttar innan Þjóðkirkjunnar.  Kannski er þetta skrifað í þeirri kænsku að láta Þjóðkirkjuna halda að hún stjórni þessu en það lítur samt þannig út að löggjafinn gangi aðeins svo langt í að veita samkynhneigðum full mannréttindi eins og Þjóðkirkjan er samþykk. 

Á löggjafinn að taka tillit til stærsta og elsta samfleitt starfandi trúfélags landsins? Vissulega, en sú tillitssemi getur aðeins gengið að því marki að sjálfsagt frelsi og réttindi fólk sé ekki fótum troðið.  Það er ekki hlutverk löggjafans að kalla hjónabönd samkynhneigðra eitthvað annað en hjónaband eða nota yfir giftingu þeirra orðskrípi eins og "staðfest samvist".   Þjóðkirkjan básúnar oft að hún sé sjálfstæð, ráði sér sjálf í sínum innri málum og sé þannig ekki "ríkiskirkja".   Þá á hún að axla ábyrgð samkvæmt því og ef að hún vill kalla hjónabönd samkynhneigðra eitthvað annað eða staðfesta þau í stað þess að vígja, er það algerlega hennar.  Löggjafinn á ekki að skipta sér af slíku og einungis veita nauðsynlegar heimildir og stuðla að lagaramma sem tryggir þeim trúfélögum sem vilja tækifæri til að gefa samkynhneigðum algerlega sömu þjónustu og öðrum. 

Þá eiga lög framtíðar að gera ráð fyrir að bæði trúarleg og veraldleg lífsskoðunarfélög séu skráð og hafi heimild til að vígja eða leiða saman pör, óháð kynhneigð, til hjónabands.  Það óréttlæti ríkir nú að Siðmennt hefur ekki heimild til að ganga frá lagalega hluta giftingarinnar því lög gera einungis ráð fyrir því að trúarleg lífsskoðunarfélög séu til í landinu.   Í athöfnum Siðmenntar er parið leitt saman til heityrða en ekki vígt, þar sem vígsla er trúarlegt hugtak.  Í lögum framtíðar þarf að taka tillit til þessa. 

Þetta nýja frumvarp sem var nú samþykkt er stór framför í átt til bættra mannréttinda og því ber að fagna.  Ég óska trúfélögum og samkynhneigðum félögum þeirra til hamingju með þetta nýfengna frelsi. 

Ég tel þó að okkur beri að spyrja hvort að svona afgreiðsla á lagafrumvörpum er það sem viljum sjá í framtíðinni, þ.e. að allar ábendingar þeirra sem eiga undir högg að sækja og þeirra sem vilja ganga alla leið til þeirra mannréttinda sem við þekkjum best, séu einungis til málamynda, en að eitt trúfélag sem er stærst og samvaxið ríkinu á naflanum fái að hafa síðasta orðið?  Hvað heldur ríkisstjórnin að sé vilji þjóðarinnar í þessum efnum?  Fer vilji þjóðarinnar saman við vilja Þjóðkirkjunnar?  Á ríkisstjórnin að fara eftir sinni bestu samvisku, bestu ábendingum, vilja þjóðarinnar eða Þjóðkirkjunni í mannréttindamálum?

 

Eitt erfiðasta deilumál kirkju og samfélags til lykta leitt

Ótrúlega hugrökk kona - Wafa Sultan lætur Íslamista heyra það!

Arabísk-ameríski sálfræðingurinn Wafa Sultan gaf Íslamistum það sem þeir þurfa að heyra á múslímsku sjónvarpsstöðinni Al-Hayad í Kýpur nú 29. maí síðastliðinn.  Þettar er kona með bein í nefinu og talar hreint út.  Ég hef heyrt hana tala áður á arabískri sjónvarpsstöð og virðing mín fyrir henni fer stöðugt vaxandi.  Hún er frelsishetja og baráttukona á borð við þær Irsjad Manji, Maryam Namazie, Taslima Nasreem og Ayyan Hirsi Ali.

Hér er viðtalið við Wafa Sultan:

 

Hún gagnrýnir m.a. árásina á danska sendiráðið í Sýrlandi fyrir nokkrum árum og það má segja að sú gagnrýni hafi komið á réttum tíma nú þar sem sendiráð Dana í Pakistan varð nú fyrir sprengjuárás á dögunum.   Hún er ófeimin að benda á þá staðreynd að það eru trúarbrögðin sem leggja grunninn að þessum vandamálum og ofbeldi.  Múslímar þurfa fleiri svona fulltrúa sinnar menningar.

Sagan öll: Múhameð - mildur og réttlátur með dashi af illnauðsynlegri valdbeitingu.. eða hvað?

Hér kemur hún greinin sem ég talaði um að ég væri að vinna að þegar Skúli var rekinn út af moggablogginu. 

Saga Múhameðs spámanns múslíma hvítþvegin í tímritinu Sagan öll.

Ég fagna því að það eru nú tímarit á íslensku sem fjalla um sögu og gera það á aðgengilegan, líflegan og fræðandi máta fyrir alla.  Eitt þeirra Sagan öll hefur að undanförnu tekið fyrir sögu trúarbragða og þá sérstaklega helstu spámanna eða upphafsmanna þeirra.   Fyrir nokkrum mánuðum var tímaritið með umfjöllun um Jesú og kom þar með alls kyns snepla sem maður hafði ekki heyrt um áður, a.m.k. ekki í kristinfræðinni á meðan maður gekk í grunnskóla.   Greinin virtist a.m.k. tilraun til að lýsa staðreyndum byggðum á heimildum frekar en sögusögnum og gefa sjónarhorn fræðimannsins í stað þess sem gleypir við öllu hráu.

Í 2. tölublaði Sögunnar allrar 2008 er á forsíðu mynd af Múhameð spámanni múslíma með fyrirsögninni;  „Múhameð – Kaupmaðurinn sem varð spámaður Allah“.  Þetta vakti forvitni mína og keypti ég blaðið í þeirri von að nú fengi ég að líta raunsanna frásögn af Múhameð í íslensku tímariti. Í ritstjóraspjalli tímaritsins skrifar Illugi Jökulson að ákveðið hafi verið að birta virðulegar myndir af spámanninum því „...að sú hefð í vestrænni blaðamennsku sem við fylgjum beinlínis krefst þess að myndir séu gerðar að viðfangsefninu.  Annað væri fáránlegt.“   Gott og vel, en á bak við þessa hefð liggja mun meiri verðmæti, þ.e. tjáningarfrelsið og því þarf Illugi ekki að útskýra ákvörðun tímaritsins með vísan í hefðir.  Hefðir koma og fara en tjáningarfrelsi er varanlegt siðferðisgildi. 

Greinin um Múhameð spámann greinir í byrjun frá því þegar hann fær „vitrun“ og ákveður að hann verði að boða trú á Allah einan, meira að segja þó að hann væri „nauðugur viljugur í fyrstu“.   Æh! aumingja Múhameð - það er ekki allra að axla svo miklar byrðar.  Greinin rekur hvernig hann komst til áhrifa og valda á Arabíuskaganum og átti stutta valdatíð uns hann dó árið 632, aðeins 10 árum eftir að hann hélt úr Mekka með fáa fylgismenn.  Eftir lestur fyrstu síðunnar af fjórum varð mér ljóst að hér væri verið að birta mjög hvítþvegna hluta úr ævisögu spámannsins, svona eins konar barnasöguútgáfu.  Eftir lestur allrar greinarinnar var ég verulega vonsvikinn  því að það vantaði mikilvæga hluti í sögu Múhameðs miðað við það sem ég hef lesið í öðrum heimildum.   Hluti sem þægilegast er að þegja um.

Lesandinn fékk ekki að vita um þau fjöldamorð sem Múhameð bar ábyrgð á og í sérstakri aukagrein um „Konur Múhameðs“ var það fegrað hvað varð til þess að hann giftist Zaynab, áður eiginkonu stjúpsonar síns.   Ef ég hefði ekki lesið um sögu spámannsins annars staðar hefði ég haldið eftir lestur þessarar greinar að Múhameð hefði verið velviljað mikilmenni sem „nauðugur“ hefði háð stríð til að koma á réttlæti (í sínum stíl) og betri trú.   Hann hefði reyndar verið svolítill ruplari og strangur sem veraldlegur höfðingi í stríði, en maður sem þráði að útrýma skurðgoðadýrkun (sem hlaut að vera slæm), lifa í friði með Gyðingum (sem hann svo myrti í stórum stíl) og stunda góðgerðastarfsemi.    Svolítið harður af nauðsyn og kúl andlegur leiðtogi sem vildi smælingjum vel.

Það er að vísu minnst á að hann „hafi ekki verið neitt lamb að leika sér við“ sem veraldlegur höfðingi.   Sagt var frá því að eftir að flestum Gyðingaættbálkunum í „Jaþrib“ (ekki haft fyrir því að útskýra að það er Medína nútímans er hét áður Yathrib) hafi verið vísað burt hafði þeim eina ættbálki sem eftir var verið gert að snúast til hins nýja siðar.  „Fáeinir undirgengust það en þeir karlmenn sem vildu halda fast í trú sína voru hálshöggnir; konur og börn hneppt í þrældóm“.   Þetta var því tillegg Múhameðs til „góðrar sambúðar við Gyðinga“ eins og sagt er að hann hafi viljað.  Allt er þetta nú látið líta út þannig að það hafi verið Gyðingarnir sem létu ekki Múhameð í friði þannig að hann hafi orðið að verja sig.  Það er næstum alveg sleppt að minnast á að flestir aðrir á Arabíuskaganum voru einnig á móti Múhameð þangað til að valið stóð um að annað hvort að fylgja honum ellegar vera drepnir.   Love and peace baby, yes love and peace!

Þá er undarlegur hluti frásagnarinnar í greininni þegar því er lýst að menn Múhameðs hafi unnið mikilvæga orrustu árið 624 við Badr.  Sagt er að þarna hafi verið um að ræða „frægan sigur og orðspor spámannsins óx mjög um allan Arabíuskaga.  Menn fóru að leggja eyrun við: kannski hafði þessi undarlegi kenningasmiður eitthvað fram að færa!“  Vissulega var þetta eins konar „kenningasmiður“ sem notaði heiðna siði, gyðingatrú og Zoroastríanisma (7 himnaríki), til að bræða saman Islamstrú, en hví skyldu menn ætla að hann hefði eitthvað gagnlegt fram að færa út frá því ofbeldi sem hann beitti eða hernaðarsigrum?“  Kannski í hugum þeirra sem bugtuðu sig fyrir sverðinu.  Undarleg framsetning og ég sé ekki samhengið.  Ef maður hefur í huga að orðið „Islam“ á arabísku þýðir „hlýðni, undirgefni eða uppgjöf eða undirlægni*“ þá er e.t.v. ekki skrítið að þetta þyki mikilvægur atburður, þ.e. fyrsta mikla uppgjöfin fyrir Múhameð og jú, afsakið, auðvitað Allah.

Önnur frásögn frumrita

Hér kemur að því að segja frá því hvernig fræðimaðurinn og fyrrum músliminn Ibn Warraq segir sögu Múhameðs í bók sinni; Why I am not a muslim - Prometheus books, NY, 2003.  Þessi bók er fagmannlega unnin og ríkulega studd með frumheimildum og beinum tilvitnunum í þær.

Á bls 93 í bók Warraq segir að eftir sigur Múhameðs við Badr hafi hann gerst mun ásæknari og hafið grimma herferð gegn öllum þeim sem mæltu honum mót. 

Fyrst tók hann al-Nader höndum en sá maður hafði gert grín að Múhameð þegar hann var í Mekka.  Al-Nader baðst vægðar og spurði Múhameð hver myndi sjá um dóttur sína: „Logar helvítis!“ hrópaði spámaðurinn og maðurinn var höggvinn niður.  Í súru 8.68 er aftakan blessuð: „It has not been for any prophet to take captives until he has slaughtered in the land.“  Ég treysti mér ekki að þýða þetta nákvæmlega en það er ljóst að spámaðurinn átti ekki að þurfa að halda föngum lifandi.

Næsta fórnarlamb Múhameðs var ljóðskáldið Asma bint Marwan sem tilheyrði Aws ættbálk araba.  Hún hafði aldrei farið leynt með andúð sína á Islam og taldi það kjánaskap að treysta ókunnugum manni sem barðist gegn eigin fólki.  Hún lýsti eftir því í ljóði hvort að einhver heiðursmaður myndi ekki stöðva Múhameð , en hann var fljótur að svara fyrir sig og sendi mann inn á heimili hennar í skjóli nætur þar sem hún var myrt innan um börn sín.  Fjölskylda hennar varð svo að taka upp Íslamstrú.  Hann lét svo myrða í svefni öldunginn Abu Afak sem hafði dirfst að gagnrýna hann í ljóði.

Múhameð hafði í byrjun gert friðarsamning við stóru gyðingaættirnar en fann leið til að ógilda þann samning.  Minniháttar rifrildi á markaðstorgi réttlætti árás spámannsins á Banu Qaynuqa ættbálkinn sem varð að gefast upp eftir umsátur og yfirgefa Medina fyrir fullt og allt.  Það var aðeins fyrir bón annars af stóru arabaættbálkunum (Khazrajites) að spámaðurinn þyrmdi lífi gyðinganna.  Múhameð fékk 1/5 af eigum þeirra og restin gekk til manna hans.  Á þessum tíma varð spámaðurinn fyrir þeirri vitrun sem segir frá í súra 3.12-13:  „Segðu þeim sem eru vantrúa – Þið verðið sigraðir og safnað saman í helvíti, og hvílíkt illur hvílustaður er það!“  Múhameð hélt áfram morðum sínum og þar sem hann vantaði liðsstyrk beitti hann brögðum eða fyrirsátum.   Menn hans plötuðu gyðinginn Kab ibn al-Ashraf með því að þykjast vera vinir hans og eftir það sagði Múhameð við menn sína: „Drepið alla gyðinga sem þið náið valdi yfir“.  Þetta varð m.a. til þess að fylgismenn hans fóru að drepa að óvörum vini sína meðal gyðinga.  Einn morðinginn sagði:  „Ég dræpi bróður minn fyrir Múhameð!“

Árið 627 reyndu ættbálkar frá Mekka að ráða niðurlögum Múhameðs í Medina með umsátri en mistókst.  Síðasti ættbálkur gyðinga í Medina sk. Banu Qurayza tóku að hluta til þátt í vörnum borgarinnar en voru að mestu hlutlausir á meðan umsátrinu stóð  (skv. afsakendum Múhameðs áttu þeir að hafa barist gegn honum). Múhameð ákvað samt að ráðast gegn þeim og þeir gáfust upp eftir stutta varnarbaráttu.  Þeir báðu um að yfirgefa borgina án eigna sinna en Múhameð bað mann af Banu Aws ættbálkinum að kveða upp dóm yfir þeim, en sá maður hafði hlotið slæm sár í herferðinni.  Dómurinn var dauðadómur yfir öllum karlmönnum Banu Qurayza gyðinganna og voru á milli 700-800 þeirra hálshöggnir á heilum degi.  Konur og börn voru hneppt í þrældóm og eignum skipt á milli fylgismanna spámannsins.  Ekki brást það svo að Múhameð fékk guðlega vitrun sem lagði blessun á dóminn. 

Í grein Sögunnar allrar segir um þetta:  „Eftir [umsátur Mekka-manna] var síðasta Gyðingaættbálknum í Jaþríb [Medína] skipað að snúast til hins nýja siðar. Fáeinir undirgengust það en þeir karlmenn sem vildu halda fast í trú sína voru hálshöggnir; konur og börn hneppt í þrældóm.“  Punktur.  Ekkert er minnst á hversu mikil slátrun þetta var og ekkert minnst á að í raun var dómur kveðinn upp yfir þeim öllum.  Í bók Warraqs er ekki minnst á að gyðingarnir hafi haft val um að snúast til Íslamstrúar í þessu tilviki.  Það væri hvort eð er ekki hægt að réttlæta morðin þó að slíkt „val“ hefði verið í boði.

Sagnfræðingar (skv. Warraq) hafa ýmist talið þennan verknað Múhameðs óheyrilega ranglátan,  fullkomlega afsakanlegan í ljósi stríðs eða hvorki réttlátan né rangan þar sem ekki sé hægt að dæma þetta út frá siðgæðisstöðlum nútímans.  Hinir síðast nefndu hafa farið frekar mildum orðum um örlög gyðinganna sem „bitur“ og að stríðsreglur þessa tíma hafi verið „harkalegar“.   Biturt og harkalegt í hugum hverra? Fólks á 20. öld eða 7. öld? Var skárra að deyja á 7. öld?  Voru fjöldamorð þá ásættanleg?  Ef það er ekki hægt að gagnrýna stríðsglæpi 7. aldar, er þá nokkuð hægt að hrósa því sem vel var gert á 7. öld eða 1. öld?  Warraq gagnrýnir slíka afstæðishyggju í siðferðislegri túlkun á mannkynssögunni og er ég honum sammála. 

Tengdadóttirin varð eiginkona

Frásögn þess sem skrifar í Söguna alla um aðdraganda þess að Mohameð spámaður tók sér tengdadóttur sína, Zainab fyrir konu er mjög frábrugðin frásögn Ibn Warraq.  Vitna ég nú í hina fyrrgreindu:

„Sænat bint Jasj var gift Saíd sem var ættleiddur sonur Múhameðs og Khadíju.  ... Saíd og Sænat áttu ekki skap saman og skildu og þá kvæntist Múhameð henni.  Sá ráðahagur mætti nokkurri gagnrýni þar sem hún hafði áður verið gift ættleiddum syni hans en sú gagnrýni var kveðin í kútinn.“

Vá, þetta er allt önnur frásögn en í bók Ibn Warraq sem byggir á frumheimildum.  Takið eftir orðunum „áttu ekki skap saman“ og „mætti nokkurri gagnrýni“.   Hver ætli hafi verið „kveðinn í kútinn“ og með hverju?  Sorry, ég bara spyr.

Hér er frásögnin eins og hún er birt í bók Warraqs:

„Dag einn fór spámaðurinn í heimsókn til fóstursonar síns, Zaid.  Zaid hafði verið einn af þeim fyrstu, reyndar sá þriðji sem hafði  tekið Íslamstrú og var mjög hliðhollur spámanninum.  Hann var giftur Zaynab bint Jahsh, frænku spámannsins.  Hún var mjög fögur.  Þegar spámanninn bar að dyrum þeirra var Zaid ekki heima en Zaynab lauk þeim upp og var ekki hulin miklum klæðnaði þannig að kyntöfrar hennar komu berlega í ljós.  Spámanninum varð að orði „Náðarsamlegi Drottinn, Góðir Himnar! hversu þú snýrð hjörtum karlmanna!“  Hann neitaði að ganga inn og snéri brot t í dálítilli ringulreið.  Zaynab hafði heyrt til spámannsins og sagði Zaid frá þeim þegar hann kom heim.  Zaid fór strax til spámannsins og af skyldurækni bauðst til að skilja við konu sína fyrir hann.  Múhameð hafnaði því og sagði „haltu konu þinni og óttastu Guð“.    Samt sem áður var Zainab gagntekin af þeirri hugmynd að giftast spámanninum og Zaid, sem sá að Múhameð þráði hana áfram, ákvað að skilja við hana.  Múhameð óttaðist þó almenningsálitið því sá verknaður að giftast fyrrum konu fóstursonar síns var talinn sifjaspell.   Eins og svo oft áður fékk hann vitrun sem gerði honum kleift að losna við hömlur sínar.   Hann sat við hlið konu sinnar Aisha þegar hann skyndilega féll í vitrunartrans og sagði: „Hver mun fara og óska Zaynab til hamingju og tilkynna að Drottinn hefur gefið mér hana í hjónaband?“.  Í Súrunni 33.2-33.7 segir því:  „Guð hefur ekki gefið karlmanni tvö hjörtu ... né hefur Hann gert ættleida syni þína að þínum eigin.  ... Láttu ættleidda syni þína bera nafn þeirra eigin feðra.  Þetta er réttlátara í augum Guðs.“  Við þessari vitrun átti kona spámannsins átti að hafa sagt af nokkurri hæðni; „Sannarlega virðist Guð þinn hafa verið fljótur að uppfylla bænir þínar“.

Sumir sagnfræðingar (Watts og fleiri) hafa afsakað þetta og sagt að þar sem Zaynab var orðin 35 ára hafi ekkert kynferðislegt átt sér stað í þessu heldur hafi þetta verið pólitískur ráðhagur hjá spámanninum.  Bókmenntir múslíma sjálfra túlka söguna á kynferðislegum nótum, þ.e. fegurð hennar lýst og að hún hafi verið lítið klædd og vindur feykt hári hennar til.  Múslíminn Muhammad Hamidullah, kom með þá túlkun að sterk orð Múhameðs um fegurð Zaynabs hafi aðeins verið til þess að undirstrika undrun hans á því að Zaid og Zaynab hefði átt að koma vel saman, en sagnfræðingurinn Rodinson telur að slíkt passi alls ekki við þá meiningu sem upphaflegi textinn skili.

[tilvitnun í bók Warraqs lokið]

 

Mér sýnist að sá sem skrifaði sögu Múhameðs í Sögunni allri hafi viljað afsaka spámanninn og gefa einungis túlkun Hamidullah á þessum atburðum.  Samkvæmt bók Warraqs var ekki venja meðal araba þessa tíma að stunda fjölkvæni en samt eignaðist Múhameð 13 konur ef marka má þann fjölda sem talinn er upp í Sögunni allri. 

Tilgangur skrifanna

Til hvers ætti ég að skrifa þessa grein og vekja athygli á mismunandi frásögnum um Múhameð spámann?  Til þess að draga upp dökka mynd af honum?  Nei til þess að draga upp þá mynd sem samkvæmt frumheimildum virðist vera sönn eða a.m.k. upprunaleg um hann.   Er maður með þessu að slá sleggjudóm um Íslam?  Nei, þó að Múhameð hafi farið með hernaði og útbreiðsla Íslam hafi  náðst að miklum hluta til með sverðinu, þá er ekki þar með sagt að múslímar í dag séu fólk sem vill með ofbeldi breiða út trú sína eða fyrirlíta fólk annarrar lífsskoðunar.   Mikið vatn hefur runnið til sjávar síðan.  Hins vegar ef maður spyr sig þeirrar spurningar; Hvers vegna eru svona margir hryðjuverkahópar til á meðal múslíma og hvers vegna virðast svo margir múslimar í löndunum fyrir botni Miðjarðarhafs telja að vopnaskak og stríð leysi vandamál þeirra?, þá hlýtur maður að leita að því hvort að helsta fyrirmynd þeirra og siðferðilegur leiðtogi, Múhameð spámaður hafi gefið ástæður til slíks hugsanagangs og verka.   Maður spyr sig einnig hvort að sú kvennakúgun sem á sér stað í þeim löndum þar sem sharia lög eru við lýði, eigi sér fyrirmyndir í lífi Múhameðs?  Eru múslímar að gera nokkuð annað en það sem Múhameð hefði talið rétt þeirra og skyldu?  Svari nú fróðir takk!

PS:  Ég vil taka það fram að eftir trúarbragðafræði í grunnskóla vissi ég að Múhameð var spámaður múslíma, guð þeirra héti Allah og að helgasta borg þeirra væri Mekka, sem þeir færu í pílagrímsferðir til.   Annað ekki. 

*leiðrétting eftir ábendingu Svans Gísla.  Sjá athugasemd hans og svar mitt við henni.